DSC06906

zainteresowań, wzajemnego zrozumienia, które R. Hess i G. Handel (1959, s. 11) nazwali „the family theme”. Model ten zawiera jakieś podstawowe spojrzenia na rzeczywistość i sposoby uporania się z nią. Pojęcie family theme implikuje — zdaniem R. Hessa i G. Handela — bezpośredni kierunek działania, świadomość tego, „kim jesteśmy” i „co możemy” (por. Gzapów, 1968, s. 6). Ono to właśnie wydaje się być jakimś szczególnym znakiem, który różni Kowalskich od Kamińskach. Każda rodzina wytwarza w ciągu swego istnienia jakiś własny model/ który pomaga (lub przeszkadza) w jej porozumieniu się ze światem. Jednocześnie ma ona jakieś swoiste, niepowtarzalne, wewnątrz-rodzinne piętno, wyrażające się w codziennych stosunkach, ładzie, normach, planach i'wyobrażeniach. Objawia się to w najrozmaitszych formach, np. w tym, że gdy ojciec (matka) wraca do domu, zapanowuje radość, a wśpólny posiłek staje się jednym z najważniejszych wydarzeń dnia. Od członków rodziny oczekuje się, aby unikali konfliktów Gub się do nich zachęca) poza domem. Innymi słowy, pojęcie family theme określa charakter rodziny oraz podstawowe formy odnoszenia się do świata zewnętrznego (Hess, Handel, 1959, s. 12).

3. Struktura stosunków rodzinnych i role rodziców

Rodzina jest więc małą i jednocześnie pierwotną grupą o swoistej organizacji i o określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną odpowiedzialnością moralną, świadomą własnej odrębności, mającą swe tradycję i. przyzwyczajenia, zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem.y Bezpośredniość wzajemnych kontaktów, a także wzajemność związków uczuciowych kształtują określone stosunki między poszczególnymi członkami rodziny. Stanowią one podstawowy czynnik wpływający na atmosferę domową, na postawę dzieci wobec rodziców i wobec rodzeństwa. Tak na przykład w rodzinach małych (dwupokoleniowych) istnieją trzy rodzaje stosunków Tub systemów oddziaływania: między małżonkami, między rodzicami a dziećmi i między samymi dziećmi. W rodzinach trzypokoleniowych istnieje dodatkowy system stosunków z dziadkami. Każdy rodzaj^

stosunków ma własne zabarwienie uczuciowe, które wpływa na uczestniczących w nim członków rodziny (Ęurlock, 1960, s. 622), Struktura i rodzaje stosunków rodzinnych ulegają^ zmianom w za-leżńośct~xjdT~cHaratcieru i równowagi ich elementów składowych. Zachwianie równowagi między tymi elementami prowadzi do zachwiania całej społeczności rodzinnei/Analizując strukturę i rodzaj stosunków wewriątrzrodzinnych, będziemy chcieli uwzględnić takie ich komponenty, jak specyfika stosunków międzyosobowych, rola członków rodziny oraz ich pozycje.

System maż — żona, jak wszystkie inne systemy w ramach rodziny, jest systemem społecznym w tym znaczeniu, że dwie jednostki yfspółdziałają ze sobą na podstawie wspólnych zobowiązań, wzajemnych oczekiwań i odpowiedniego zachowania się wobec samych siebie, wobec innych członków rodziny oraz wobec osób spoza kręgu rodzinnego. Główna -fuokcją_tego—systemu w społęp^eństwie jest fizyczna opieka i wychowanie dziecka^aby mogło stać się odpowiedzialnym członkiem społeczeństwa, początkowo jako dziecko w roli dziecka, a później jako dorosły. Istotne jest też, abv system ten mógł kształtować określony rodzaj postępowania oraz pożądane społecznie postawy dziecka. ⁵

System społeczny maż “ żona, jak każdy inny system, może funkcjonować., dobrze lub źle. Zależne jest to od wielu czynników, m. in. od satysfakcji -seksualnej rodziców, od dobrze wykonywanych ról rodzicielskich, od zadowolenia płynącego z gotowości dzieci do działań instrumentalnych, wreszcie od przystosowania małżeńskiego itp.

Niektóre czynniki determinujące funkcjonowanie systemu mąż fi żona były przedmiotem badań empirycznych. Na problemy te zwrócił uwagę B. Farb er (1957, s. 117 i nast.; 1962, s. 1 - 14), stwierdzając w oparciu o pierwszą wersję opracowanego przez siebie i innych wskaźnika integracji małżeńskiej, iż poczucie szczęścia - i zadowolenia w małżeństwie było wyższe u małżeństw opartych na związku z miłości niż na innych podstawach, np. na pieniądzu (badano za pomocą skali opracowanej przez Burgessa-Cottrolla-Wallina — Farber, Blackman 1956; zob. też: Burgess, Cottroll, 1939). '■

W dalszych badaniach burgessowski wskaźnik przystosowania małżeńskiego, składający się z 5 komponentów: a) zgodności

17

2 — więzi uczuciowe w rodzinie