DSCN0805 (2)

u WSTĘP

u WSTĘP

wojska uświadomi on sobie: „do konia byłem i jestem stworzony...” (2, 133).

bohatera w wyraźnejjyjozycji do dekadgptyzmu, jako uosobienie sil życiowych. Bogactwo witalne Rafała oraz jego naturalna —wrażliwość— po mocnych przeżyciach wczesnej młodości uwarunkowanych wyłącznie instynktami — skierowane zostaną następnie w łożysko obowiązku patriotycznego. Rafał — jak przystało młodemu szlachcicowi — „wyszumiawszy się”, stanie się dzielnym żołnierzem walczącym za sprawę ojczyzny. Idąc do

A pisarz tak skomentuje tę wypowiedź bohatera: „Znalazł głębokie zadowolenie w dźwięku tych wyrazów, w ich szorstkości. Jeszcze przez chwilę z upodobaniem zatapiał myśl w kontemplacji swej siły. Zdało mu się, że dusza w nim zwiększa się i rozrasta” (2, 133).

I pokaże Rafała w całym szeregu wojennych sytuacji, w których realizuje się jego osobowość żołnierza. I żeby życiorys jego był po ludzku pełny i „obywatelski” zarazem, pisarz — w ostatnich partiach powieści — ukaże go jako pracowitego ziemianina, szlachcica-posesjonata, który karczuje i uprawia ziemię odziedziczoną po przodkach oraz buduje dom, zniszczony w wojennej neżpdze.

f Wpisując los Rafała w Mickiewiczowski paradygmat przemi lny Gustawa w Konrada, „miłośnika” w żołnierza — gruntownie '.tę przemianę przygotowuje. Zanim Rafał zostanie żołnierzem wałczącym zajsprawę”. zanim ze szlacheckiego szaławiły stanie się obywatelem nadstawiającym głowy za rzecz pospólną, Żeromski ukazuje .kolejne etapy jego patriotycznej edukacji. Ukazuje zarazem początki walk PoTaków o wolność kraju, więc najpierw - w pierwszym rozdziale powieści — jest Rafał świadkiem wynurzęń wujaNardzgwskiego na temat jego własnych zmagań o wolność kraju w czasie pierwszego najazdu obcych wojsk, poprzedzających pierwszy rozbiór Polski. Później w Wygnance poznaje życie brata Piotra-steranego dla ojczyzny. I wreszcie po rozmaitych życiu wycłfprzy godach usłyszy, jako opowieść o dal-

o

BOHATEROWIE POWIEŚCI    LXf

szym ciągu tej walki — opowiadanie starego żołnierza —«@jrzyń-skiego, który — jak i poprzedni — walczył o wolność, alejuzTia —iJbtgpziemi, w Legionach Henryka Dąbrowskiego. Ta nocna opowieść ^żołnierza o drewnianej kuli”, więc postaci żywcem przywołanej z literatury romantyczno-hagiograficznej, stanie się zresztą bezpośrednim impulsem — słowem-wezwaniem — dla obydwu młodych: Rafała i Krzysztofa (ten ostatni, jak wiemy, zaciąga się do wojsk napoleońskich wbrew woli ojca).

Doświadczenia wojenne bohaterów nie są już przedstawiane w powieści z taką siłą i takim nakierowaniem na ich wewnętrzne przeżycia. Militarna część Popiołów nastawiona jest niemal wyłącznie na odtworzenie przebiegów zdarzeń historycznych i pisarz niewiele uwagi w niej poświęca indywidualnemu doznaniu i przeżyciu wojny. Rafał staje się w tej drugiej części przede wszystkim medium, za pomocą którego widzimy najpierw życie Warszawy pod zaborem pruskim, a następnie przebieg kampanii napoleońskiej w Polsce wiatach 1806—1809. W ostatniej scenie powieści ujrzymy go w Mickiewiczowskim roku 1812, wyruszającego na „wielką wojnę”. (Następnie spotkamy się z nim jeszcze w twórczości Żeromskiego, w ledwo zaczętej powieści Wszystko i nic, w której ukaże go pisarz przed powstaniem listopadowym jako spiskowca i członka wolnomularstwa narodowego; akcja powieści umieszczona jest ok. r. 1825.)

Niektórzy krytycy po dziś dzień zgłaszają do postaci Rafała pretensję o pewną — jak pisze przywoływany tu już Kazimierz Bartoszyński — ..desubstancjalizacię” jego osobowości. Myślę, że chodzić tu może z jednej strony o fakt, że — jak w powieści nowoczesnej — pisarz odsłania przede wszystkim jego wnętrze, L jego doznania i uczucia. Z drugiej, być może o to, że bohater jest 1 ńieskrystalizowany wewnętrznie, niegotowy, ukazywany w zmien-1 nóści i różnorakóści psychicznej oraz że te różnorakie jego l poruszenia wewnętrzne nie polegają tylko na przyroście i mnożeniu tych samych cech i wartości, lecz na ujawnieniu coraz nowych '-w możliwości. Widzimy bowiem Rafała jako człowieka niesłychanie