DSCN6244 (Kopiowanie)

227

227

jtjjzcz substancję rozpuszczoną, albowiem wytwarzają jej otoczkę hydratacyjną. Tc cząsteczki zostają wyeliminowane ze zderzeń - dość trwale połączyły się z substancją rozpuszczoną, a ta przecież nie może przenikać przez błonę.

A zatem znacznie więcej cząsteczek rozpuszczalnika przepływa przez Monę w stronę substancji rozpuszczonej, aniżeli w stronę przeciwną. Ilość roztworu po jednej stronic rośnie - poziom cieczy w probówce się podnosi i podniesie się tak wysoko, aż ciśnienie wywierane przez słup wody stanic się równe sile, która zmusza wodę do przenikania do wnętrza probówki.

Ryc. 5 - 70. Doświadczenie ilustrujące proces osmozy (opis w tekście).

A - początek;

B - koniec doświadczenia, h - wysokość słupa cieczy;

H.O - czysta woda;

b.p. - błona półprzcpuszcznlna (JD).

Ciśnienie wywierane przez słup wody w probówce nazywamy liuenicm ««m»tv<-znv_m roztworu.

W komórce ciśnieniem osmotycznym jest ciśnienie wywierane przez zawartość komórki na jej błonę. Jest ono równe ciśnieniu osmotycznemu 0,9% roztworu wodnego chlorku sodu lub 5% roztworu glukozy. A zatem komórkę -znajdującą się w warunkach prawidłowych pod względem ciśnienia osmotycznego możemy porównać z użytą w naszym doświadczeniu probówką, wypełnioną opisanymi roztworami. Jeżeli komórkę umieścimy w 0,9% roztworze NaCI bądź 5% roztworze glukozy, ciśnienie osmotyczne w komórce będzie takie samo, jak ciśnienie osmotyczne środowiska. Płyn pozostający w równowadze osmotycznej z cytoplazmą nazywamy płynem izotonicznym albo pZÓósmótycznym. W normalnych warunkach osocze krwi, limfa i wszystkie ciecze tkankowe są izotoniczne - tzn. posiadają takie samo ciśnienie osmotyczne, czyli taką samą ilość (molową) substancji rozpuszczonych, jak komórka.

Jeżeli natomiast komórkę przeniesiemy do płynu hinotoniczncgo. a więc o mniejszym stężeniu substancji rozpuszczonych niż w cytoplazmie (np. do czystej wody), wówczas woda będzie wnikać do wnętrza komórki. Możemy powiedzieć, że każda komórka zasysa wodę. Siłę, z jaką rozpuszczalnik wnika do wnętrza, nazywamy silą ssącą i zależy ona głównie od Łzw. wartości osmotycznej (ryc. 5-71). Ponieważ w komórce ilość wody narasta, a zatem coraz to większa liczba cząsteczek wywiera coraz większe ciśnienie osmotyczne i rozpycha błonę komórki (jej objętość rośnie). W przypadku komórek pozbawionych ścian, nazbyt wysokie ciśnienie osmotyczne może spowodować ich rozerwanie. Dla przykładu - prawidłowe erytrocyty człowieka, umieszczone w 0,6% roztworze NaCI. pęcznieją i pękają. Natomiast komórki roślinne osiągają pewne maksymalne uwodnienie (ryc. 5-71) - przed pękaniem chroni je ściana komórkowa. Dlatego szereg grzybów, glonów i roślin może bytować w „słodkich" wodach.

Ky c. 5 - 71. Wykres, będący ilustracją doświadczenia nad ateśnoicią pomiędzy silą ssącą (S), wartością osmotyc/ną (W),

Bnepreni komórki (T) oraz ciśnieniem osmotycznym (ciśnienie)

• objętością komórki roślinnej. Komórkę roślinną w sianie pla/iM>ltzy (a) umieszczono w roztworze hipotonicznym i badano az p momentu uzyskania pełnego iingoru (b). Zwróć uwagę, Zc ■rasę wzrostu lurgoru maleją: wartość osmotyczna i sita ssąca pK/etku li - W; w punkcie b: S - O) (ID),