DSCN6425 (Kopiowanie)

132 Bioiogt

132 Bioiogt

Ryc. 7-82. Zapylanie kwiatów szałwi; ' j I. kwitnąca szałwia łąkowa; 2. przekrój przez młody kwiat; 3. złożenie pyłku aa odwłoku owada; 4. kwiat starszy (z dojrzałym słupkiem) - uciśnięcic wargi przez owada powoduje dotknięcie odwłoku owada znamieniem słupka (JD).

produkujące pyłek, a dopiero po kilku dniach - gdy pylniki opadną - dojrzewa słupek. Ponieważ szałwia wytwarza wiele kwiatów na gałązce, które dojrzewają od dołu ku górze, każdy kwitnący osobnik produkuje i komórki jajowe i pyłek jednocześnie przez pewien czas (choć w różnych kwiatach). Fotoperiodyzm sprawia, że liczne osobniki szałwi zakwitają w tym samym czasie (niezależnie od wielkości i stopnia rozwoju). Pylniki. podobnie jak i słupek, są u tego gatunku zbudowane na zasadzie dźwigni. Owad siadający na wardze okwiatu (szałwia wytwarza kwiaty wargowe) i zapuszczający ssawkę do miodnika naciska nasadą pylników, które obniżają się i składają pyłek na jego odwłoku (ryc. 7-82). Gdy owad następnie odwiedza kwiat starszy, o dojrzałym słupku, analogiczny mechanizm sprawia, iż słupek dotyka odwłoku owada, pobierając zeń ziarna pyłku (znamię słupka zawiera niewielką ilość kleistej cieczy).

Niektóre gatunki roślin wytwarzają dwa rodzaje kwiatów; jedne przeznaczone dla owadów, służące do zapylania krzyżowego, drugie zaś drobne, nie otwierające się, w których następuje samozapylenie; przykładem mogą być liczne gatunki fiołka (Hola).

Rozprzestrzenianie się roślin ma na celu zajęcie przez potomstwo danej rośliny nowych obszarów - tak, by nowe osobniki nie konkurowały z organizmem rodzicielskim i by gatunek mógł znajdować jak najlepsze warunki życiowe na nowych terenach. Jak obliczył Darwin, przeciętny storczyk plamisty (Orchis marniała) wytwarza zaledwie 180 000 nasion. Wystarczy to jednak, by po czterech pokoleniach - w wypadku stuprocentowej zdolności wszystkich nasion do kiełkowania - potomstwo jednego takiego osobnika zasiedliło całą kulę ziemską. Oczywiście, absolutna większość nasion nic znajduje możliwości dalszego rozwoju. Rośliny w procesie ewolucji wytworzyły zatem mechanizmy, zwiększające prawdopodobieństwo przenoszenia nasion na inne tereny, ułatwienia im kontaktu z glebą, wodą, przystosowania do określonych warunków klimatycznych itp.

Każdą część ciała rośliny, służącą do rozprzestrzeniania się, nazywamy diasporą. Nasiona są zatem także diasporami. Szereg gatunków jest przystosowanych do rozsiewania za pośrednictwem prądów powietrznych (np. rosiczka. niektóre storczykowate, wiele roślin górskich). Zjawisko takie określamy iakoanemochorie. Nasiona wytwarzane przez takie rośliny mogą być bardzo drobne (np. tajęża jednostronna - Goodyera repens - należąca do storczykowatych wytwarza ziarna o masie 0,00002 g) lub też są zaopatrzone w urządzenia ułatwiające unoszenie przez wiatr, na znaczne nieraz odległości. W tym drugim przypadku mówimy oplananemochorii: jej przykładem mogą być nasiona mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale), zaopatrzone w “spadochroniki”, a także nasiona wierzby lub topoli, uskrzydlone rozhipki jaworów, klonów itp. Geoanemochoria polega na popychania przez wiatr, po ziemi, całych kłębów roślin - co powoduje wysypywanie się nasion po drodze; teł sposób rozprzestrzeniania jest charakterystyczny dla gatunków stepowych i pustynnych (w Polsce gatunkiem geoanemochorycznym jest mikołajek nadmorski). W przypadku boleoanemochorii roślina (np. mak, bieluń) ma mocną łodygę, przeciwstawiającą się podmuchom wiatru, które rozsypują* okolicy nasiona.

Aulnchoria oznacza zdolność roślin do "samoczynnego" rozsiewania nasion, spowodowanego gwałtownymi zmianami lurgoru; przykładem mogą być różne gatunki niecierpka {Impaiiens), które* owoce po dotknięciu "wystrzeliwują" nasiona. Rozprzestrzenianie nasion za pośrednictwem