DSCN6432 (Kopiowanie)

świata Istot żywych i ich klasyfikacja 139

(kilka do kilkunastu milimetrów długości) i mają postać worka, przytwierdzonego jednym końcem (tzw. biegunem aboralnym) do podłoża. Po przeciwległej stronie znajduje się otwór gębowy, otoczony pzułkami (ryc. 7-84A). Ściana polipa zbudowana jest z dwóch warstw komórek: zewnętrznej ektodermy (epidcrmy) i wewnętrznej entodermy (czyli gastrodcrmy). Te dwie warstwy komórek nabłonkowych oddzielone są błoną podstawną o różnej grubości, czyli mczoglea. Zarówno w ektodermic. jak i wentodermie występują komórki nahłonkowo-micśniowe (mioepitelialne), których skurcze umożliwiają ruchy polipa, a nawet jego przemieszczanie się za pośrednictwem czułków. Wyrostki mięśniowe komórek ento- i ektodermalnych przebiegają prostopadle względem siebie, tworzą zatem układ mięśni podłużnych i okrężnych. Umożliwiają w ten sposób najrozmaitsze ruchy polipa: kurczenie, wydłużanie, zwijanie się i wyginanie; najbardziej ruchliwe są naturalnie czułki. W ektodermic występują poza tym komórki parzydełkowe (ryc. 7-84B), komórki zmysłowe (połączone z wypustkami komórek nerwowych, znajdujących się w mczoglei) i nieliczne komórki gruczołowe. Znacznie więcej komórek gruczołowych występuje w warstwie wewnętrznej, wyściełającej jamę chłonąco-trawiącą. Komórki te wydzielają enzymy trawienne pod wpływem zarówno bodźców nerwowych (przekazywanych za pośrednictwem wypustek komórek nerwowych), jak i bodźców dotykowych i chemicznych. Jednak najliczniejsze w entodermie sąenterocyty, czyli komórki nabłonkowo-odżywcze (ryc. 7-84B), które przesuwają pokarm w jamie gastralnej za pomocą wici i wchłaniają strawione substancje odżywcze. Wreszcie komórki śródmiąższowe (interstycjalne) mają za zadanie tworzyć “zapas" komórkowy, ponieważ są one pluripotencialne. a więc mogą rozmnażać się oraz przekształcać we wszystkie pozostałe rodzaje komórek. Stułbiopławy maja olbrzymie możliości regeneracyjne, na co zresztą wskazuje ich grecka nazwa (Hydra w mitologii greckiej oznaczała potwora, któremu w miejsce odciętej głowy wyrastały dwie nowe).

U parzydcłkowców pojawiają się po raz pierwszy komórki nerwowe; tworzą one sieć, łączącą komórki nabłonkowo-mięśniowe i gruczołowe z komórkami zmysłowymi

Ryc. 7-85. Schemat budowy rurkoplawu; opis w tekście (JO),

Słodkowodne stułbie w korzystnych warunkach rozmnażają się bezpłciowo przez paczkowanie. Natomiast wzrost stężenia dwutlenku węgla stanowi bodziec do rozmnażania płciowego. Większość stułbi jest rozdzielnopłciowa, ale występują także gatunki obojnacze (herma I rody tyczne). W Polsce najpospolitszym gatunkiem jeststułbiapospolita(//vtfro vulgaris) w odmianie rozdzielnopłciowej (var. attemiata). Rzadziej spotkać można stułbie szara (Pelmalohydra oligaclis), osiągającą długość do 3 cm (jej czułki, choć nieraz długie na 25 cm, są tak cieniutkie, że zauważyć je można dopiero pod lupą). Gatunek ten może być groźny nawet dla małych rybek (3-5 centymetrowych), które giną uśmiercone przez parzydełka, choć oczywiście nie mogą być pochłonięte ani strawione przez polipa. Stułbia zielona (Chlorohydra viridissima) zawiera w komórkach entodermy zielone glony, których nie trawi, a które nadają jej barwę ochronną. Nie wiemy, czy oprócz ubarwienia stułbia ta ma jeszcze jakieś korzyści z takiej symbiozy. W Europie,

Azji i Ameryce występuje meduza słodkowodna (Craspedacusla marginala), u której postać polipa do niedawna nie była znana.

Ciekawy rząd stułbiopławów stanowią rurkoplawy (rvc. 7-85), które występują w wodach ciepłych mórz w postaci - nieraz bajecznie kolorowych - kolonii. W kolonii takiej poszczególne osobniki wykazują znaczny stopień specjalizacji: są polipy wytwarzające meduzy (tzw. meduzoidy), polipy żerne (gastrozoidy), polipy wytwarzające komórki płciowe (gonozoidy). W górnej części kolonii znajdują się nieraz wypełnione gazem pęcherze plawne (pncumaiofory), umożliwiające unoszenie się w wodzie. U gatunku zwanego żeglarzem portugalskim albo bębelnicą (Physidiaphysalis)