DSCN6470 (Kopiowanie)

177

7, PnrgLfd świata istot żywych i ich klasyfikacja

wcześniejszych ewolucyjnie grap zwierząt. Bodźce dźwiękowe odbierane są przez dwojakiego rodzaju narządy: przez aparat chordotonalny (jest to zespól wydłużonych komórek nerwowych, tzw. skolopidiów, rozciągniętych między dwiema częściami oskórka jak struny - fale o określonej długości powodują drganie skolopidiów i pobudzenie odpowiednich ośrodków nerwowych) i przez narządy [ghenkowe czyli tympanalne. Narządy bębenkowe oprócz skolopidiów posiadają jeszcze rozciągnięte błony bębenkowe. Narządy słuchu u owadów nic znajdują się jednak na głowie, lecz na segmentach tułowia, odwłoka albo na odnóżach. Zasadniczą częścią każdego zmysłu u owadów są komórki zmysłowe, zwanesensilami.

Wracając do głowy owadów, to mieści ona także zwój głowowy (“mózg”) i zwój podprzełykowy, unerwiający narządy gębowe, oraz zawiera mięśnie poruszające narządami gębowymi. W tułowiu mieszczą się zwoje nerwowe tułowiowe oraz mięśnie, uruchamiające odnóża i skrzydła. Odwłok zbudowany jest co najwyżej z 11 segmentów, pozbawiony odnóży, zawiera natomiast główną masę nzewi. Liczba zwojów nerwowych, znajdującyh się poniżej jelita, odpowiada w zasadzie liczbie segmentów. Zwoje te zawierają ośrodki, regulujące autonomicznie najważniejsze czynności życiowe: oddychanie, ruchy, procesy rozrodcze - tak, że nawet owad pozbawiony głowy lub innych części ciała może jeszcze długo żyć (na przykład wysuwając żądło).

Owady posiadają dwa - połączone - układy nerwowe. Ośrodkowy układ nerwowy składa się z parzystego zwoju nadgardzielowego (mózgu), który połączony jest obrączką okołoprzełykową z parzystym zwojem podgardzielowym. Od tego ostatniego odchodzi podwójny pień nerwowy, łączący zwoje tułowiowe i odwłokowe (po jednym na segment), od nich zaś biegną nerwy obwodowe do mięśni i narządów zmysłów. Drugi układ nerwowy to układ współczulny, unerwiający przede wszystkim przewód pokarmowy i układ rozrodczy. Przewód pokarmowy owadów (ryc. 7-118) składa się z jelita przedniego, środkowego (zawierającego gruczoły i służącego do wchłaniania strawionych potraw) i tylnego: pierwszy i ostatni odcinek są wpukleniami ektodermy i wysłane sąchityną. Budowa przewodu pokarmowego w dużej mierze zależy od rodzaju przyjmowanego pokarmu. Jelito unerwione jest dodatkowo przez układ nerwowy współczulny. Do światła początkowej części jelita tylnego uchodzą cewki Malnighiego - ślepo zakończone, długie rurki, pełniące funkcję narządów wydalniczych (ryc. 7-118). Jako produkt przemiany białkowej owady wydalają kwas moczowy, który wykrystalizowuje na cząsteczkach kału (co umożliwia bardzo oszczędną gospodarkę wodą). Osobniki dojrzale niektórych gatunków owadów żyją bardzo krótko - np. jętka jednodniówka (Ephemera vulgata) w postaci imago żyje kilka godzin (natomiast jej larwa 2-3 lata). Krótkożyjące osobniki dorosłe mają uwsteczniony przewód pokarmowy, nie pobierają pożywienia i - oczywiście - nie wydalają kału. Nie posiadają one również narządów wydalniczych, a powstający w ich organizmach kwas moczowy magazynują w komórkach tłuszczowych, umieszczonych w jamie ciała.

Owady mają układ krwionośny otwarty; rurkowate serce, położone w części grzbietowej, przepompowuje krew od tyłu ku przodowi ciała. Krew zazwyczaj jest bezbarwna i zawiera białe komórki różnych rodzajów (choć np. u polskiego dużego chrząszcza wodnego, pływaka żółtobrzeżka. krew samca jest jasnożółta, samicy - pomarańczowa, zaś larw - zielona). Układ oddechowy stanowi system tchawek, nieraz o bardzo skomplikowanej konstrukcji. Przetchllnki, otworki znajdujące się w tułowiu i na odwłoku, krótkimi przewodami łączą się z głównymi pniami tchawkowymi. które pwbiegają wzdłuż ciała, a u największych gatunków latających bywająjeszcze rozszerzone w zbiorniki powietrzne. Gałęzie tchawkowe prowadzą powietrze od głównych pni do poszczególnych narządów.

Jamę ciała owadów przeważnie wypełnia ciało tłuszczowe.

Parę słów trzeba jeszcze poświęcić naskórkowi. Jak pamiętamy, wytwarza on oskórek (kutikulę), tttoowiący szkielet zewnętrzny stawonogów. Poza tym jednowarstwowy naskórek tworzy liczne Ktutzoły: wonne (wytwarzające tzw. feromony, o których będzie dalej mowa), odstraszające