DSCN6473 (Kopiowanie)

Owady bczskrzydłe są prymitywniejsze ewolucyjnie. Zaliczamy tu cztery rządy::    _

(Dipiura), pierwnponki (Protura). skfiSZfigimki (Collembolą) i SMZeciOggtiki (Thyscmura). I nieduże, nie posiadają złożonych oczu. zamieszkują głównie kraje o chłodnym klimacie; skoczogonk z gatunku pchlim lodowa (Isotoma sallans) występują na śniegu i lodowcach. W niektóiych okolicach Alp są tak liczne, że zabarwiają na czarno pola lodu. Ze szczeciogonków (ryc. 7-109) pospolity jest rybik cukrowy (Lepisma saccharina), który w przyrodzie występuje w okolicach Morza Śródziemnego, natomiast w Polsce przebywa głównie w domach. Ten srebrzystobiały, niewielki owad pędzi nocny tryb życia.

Owady uskrzydlone podzielić możemy na dwie grupy: Palaeoptera i Neoptera. Skrzydła Palaeoptera ustawione są poprzecznie do długiej osi ciała - przykładem mogą byćyażki. jslki! widelnice Neoptera składają skrzydła na ciele - zaliczamy tu wszystkie pozostałe typy owadów uskrzydlonych. Szereg gatunków Plerygola utraciło skrzydła, przystosowując się np. do pasożytniczego trybu życia (np. pchły, wszy, wszoty itp.).

Jak już pisałem, skrzydła w zasadzie są wypustkami 2 segmentów: śródtułowia i za tułowia, a zatem większość owadów ma dwie pary skrzydeł. U muchówek czyli dwuskrzydłych (Diptera) druga para skrzydeł przekształcona została w przczmiankl - maczugowatego kształtu narządy, pełniące fitnkcje narządów równowagi. Wyposażone są one w mechanoreceptory, reagujące na naprężenia oskórka w czasie ruchu przezmianek. Mucha porusza przezmiankami w górę i w dół i bodźce - płynące z tych narządów - informują układ nerwowy o stabilności lotu. A zatem działają tak, jak żyroskopy. Obecnie niektóre agencje aeronautyczne wyasygnowały znaczne kwoty pieniężne na badanie budowy i funkcjonowania przezmianek, ponieważ sądzi się, iż ten wynaleziony przed milionami lat przez naturę mechanizm może być wykorzystany w lotnictwie i astronautyce. Również u chrząszczy (czyli tęgopokrywych) i u szarańczaków nastąpiły zmiany funkcji skrzydeł: pierwsza para stanowi osłonę dla drugiej pary, która z kolei wykonuje czynności unoszenia zwierzęcia w powietrzu.

Skrzydła owadów nie są umięśnione. Zbudowane są one z dwóch warstw chityny, zrośniętych razem, pomiędzy którymi znajduje się system tchawek, nazywanychżyłkami. Układ żyłek jest jedną z najważniejszych cech systematyki tych zwierząt. U chrząszczy skrzydła pierwszej pary są silnie schitynizowane i przekształcone w pokrywy; u motyli obie pary pokryte są barwnymi łuskami. Mięśnie, które u owadów umożliwiają lot, mogą, ale nie muszą być przyczepione do skrzydeł. Na przykład u ważek naprzemienne skurcze dwóch grup różnie usytuowanych mięśni tułowia powodują unoszenie i opuszczanie skrzydeł (ryc. 7-113 A). Natomiast u owadów bardzo szybko poruszających skrzydłami, np. u komarów (do 1000 Hz) mięśnie połączone są ze ścianami tułowia, a ich skurcze powodują odkształcenia tułowia i ruch skrzydeł. Skrzydła są bowiem tak przyczepione do ścian segmentów, że punkt podparcia dźwigni, którą tworzą, znajduje się dokładnie w miejscu I

przymocowania skrzydła do ściany tułowia. Skurcz mięśni pionowych pociąga w dół płytkę grzbietową segmentu czyli tergit. jednocześnie unosząc skrzydła ku górze (ryc. 7-113 B). Z kolei skurcz mięśni wzdłużnych wypycha tergit ku górze, opuszczając skrzydła. Ponieważ równocześnie zazwyczaj inne mięśnie zmieniają kąt ustawienia skrzydeł, przeto końcówka skrzydła owada zakreśla w powietrzu ósemkę. Częstotliwość uderzeń skrzydłami jest różna - np. duży moiyl w czasie szybkiego lotu porusza mini 8 razy na sekundę, zaś mucha plujka aż 150 I nu sekundę. Owady, u których mięsni*

1

V

Y/

Ryc. 7-113. Schemat ilustrujący umięśnienie skrzydeł u owadów: A - umięśnienie bezpośrednie: B - umięśnienie pośrednie (opis w tekście). A, I B, - uniesienie skrzydeł; A„ i B ruch ku dołowi (wg Nachligalla. JO).