DSCN7929

58

Rozrodczość, dynamika liczebności i produktywność populacji

f Jeśli idzie o rozrodczość, to bobry należą do zwierząt o strategii K. Charakteryzują się małym tempem reprodukcji, niską śmiertelnością, dość stałą w czasie wielkością populacji i bardzo intensywną konkurencją wewnątrz- i między*! gatunko wąJiWykazują także małą zdolność do kolonizowania nowych obszarów i zachowSma aspołeczne (Marcuzzi, 1986). Przed drapieżnikami chroni je> dość znaczna (jak na gryzonia) wielkość i bezpieczne podwodne schronienia. Te charakterystyczne dla strategii K cechy wyjaśniają łatwość, z jaką bóbr bywał wyniszczany aż do wytępienia.

Użytecznymi wskaźnikami rozrodczości bobrów są obliczenia blizn łożyskowych, rozwijających się zarodków oraz, z pewnymi ograniczeniami, ciałek żółtych i białych (Provost, 1962). Straty powstają przed implantacją (niezapło-dnione jaja lub brak implantacji jaj zapłodnionych) i po implantacji (resorpcja).-Śmiertelność przedurodzeniowa u bobrów kanadyjskich wynosi od 16 do niemal 19% (Henry i Bookhout, 1969).

Populacje bobrów charakteryzują się średnią dynamiką liczebności. Wiele czynników składa się na tzw. potencjał reprodukcyjny gatunku. Należą do nich; stosunek liczbowy płci, wiek osiągania dojrzałości płciowej, wielkość miotu, odstęp pomiędzy kolejnymi miotami.

Żurowski i Kasperczyk (1986) wyliczyli potencjał reprodukcyjny suwalskiej populacji bobrów posługując się wzorem Severcova. Wzór ten ma następującą postać:

Q = (r + 1) X 1/pjs gdzie:

Q - potencjał reprodukcyjny, r - wielkość miotu (dla badanej populacji 1,7), p - czas pomiędzy kolejnymi miotami (1 rok), j - wiek przystępowania do rozmnoży (3 lata), s - stosunek płci.

Potencjał reprodukcyjny suwalskiej populacji bobrów wyliczono na 1,4 (Żurowski i Kasperczyk, 1986). Po wprowadzeniu poprawki na procentowy udział rozmnażających się par (w populacji suwalskiej wynosił on 68%) oszacowanie potencjału reprodukcyjnego obniżono do 1,3. Roczny przyrost zrealizowany tej populacji oszacowano na ok. 11 %. W innych zbadanych populacjach bobra europejskiego tempo wzrostu wahało się od 7 do 20%. I tak, na przykład, populacja bobrów na rzece Moskwie wzrastała corocznie o 7-9% (Borodina, 1966), a populacja bobrów w całym b. ZSRR - o 10-20% (Zharkov, 1976).

Dla całej północnej Polski, przy wysokim wskaźniku urodzeń (średnio 1.9 młodych w miocie), roczny przyrost liczby stanowisk bobrowych osiągał 20% (Żurowski i Kasperczyk, 1988). Jeszcze wyższy, bo 25%, wskaźnik wzrostu populacji bobrów zanotowano na Łotwie (Balodis, 1995).

Reintrodukowane populacje bobra europejskiego rosną w tempie 20-34% rocznie (Migot i Rouland, 1989). Po ustabilizowaniu się ich wzrost jest powolniejszy;

Bobry europejskie w pierwszych latach po wprowadzeniu na nowy teren wykazywały przyrost w wysokości 41-150% rocznie. Później przyrost spadał do 20, 15 a nawet 7%. Potencjalny przyrost populacji bobrów jest w większości przypadków dużo wyższy od rzeczywistego. Jeśli w populacji występuje 20% dojrzałych płciowo samic i jeśli w rozmnoży uczestniczy 75% ich ogólnej liczby, to przy średniej liczebności miotu 2,8 bobrząt populacja powinna wzrastać corocznie co najmniej o 40%. Przy nieco większym udziale dorosłych samic i mniejszym procencie ich nieuczestniczenia w rozmnoży w pełni możliwy jest roczny przyrost o wielkości ok. 50%.

Tymczasem w rezerwacie woroneskim w latach od 1951 do 1961 stanowił on 17,7% z wahaniami od 16,5 do 22,9% w poszczególnych mikropopulacjach. Oznacza to, że corocznie z różnych przyczyn nie realizuje się ponad połowa potencjalnego przyrostu (Dezkin i in., 1986).

Tempo zwiększania liczebności jest różne w różnych częściach areałów występowania obydwu gatunków bobrów. W skrajnie północnej części występowania bobra europejskiego na półwyspie Kola jego pogłowie wzrosło 7-krotme w ciągu 26 lat, w skrajnie południowej (delta Wołgi) - 5-krotme w ciągu 15 lal.

W regionach tych populacje stabilizowały się na niskim poziomie. W optymalnych warunkach liczebność bobrów wzrastała w republice maryjskiej 22-krotnie w ciągu 15 lat, w rezerwacie choperskim — 32-krotnie w ciągu 22 lat i na Białorusi - 43-krotnie w ciągu 26 lat (Dezkin i in., 1986).

Rozmnażanie się bobrów prawdopodobnie zależy od zagęszczenia ich populacji. W Brytyjskiej Kolumbii oraz w Saskatchewan wykazano negatywną korelację pomiędzy wielkością miotu a zagęszczeniem populacji. W terenach o nieodpowiednim dla bobrów środowisku lub o dużym zagęszczeniu populacji wzrasta u samic rozmiar resorpcji płodów (Payne, 1984).

U tego monogamicznego gatunku średnia liczebność miotu nie jest tak ważna dla przyrostu, jak wskaźnik ciężamości. A wskaźnik ten u bobra kanadyjskiego wynosi 25% u samic jednorocznych, 32% - u 2,5-letnich, 58% - u 3,5-letnich i 89% - u samic dorosłych (Payne, 1984). Udział samic jednorocznych w rozmnoży jest większy w populacjach eksploatowanych, gdyż jednoroczne samice przystępują do rozmnoży pod nieobecność samic dorosłych (Brooks i in., 1980) lub niektóre jednoroczne bobry rozpraszają się i zakładają nowe stanowiska.