DSC10 (5)

PSYCHOLOOIC/Nf MECHANIZMY ACKMMY juko nydiiulu dobrej jakości ojjli|<lnnydi w Hkloplu tiriykiitów Jem wśród klientów powszednie'/ Niestety (dlii spr/editweńw) luli hm szczęście (illu klientów) nie. Amin Mfiltllii (1098), <lokonuJi|« przeglądu toiditó im len (enml. pokrotuJe howiem, ifi do nikłego limkiJouowNiiIn ukłonili bywają wyłącznie kfioiidli którzy ule iiihJi| większego doświadczeniu / produkinnil dnncj kłusy I w dodulku są ślubu moiywo-wunl do dokoiinniti optymalnego wytnuii, Po/.oslttll zaś poirallą oddzielić własny dolny nastrój od dokonywanych ocen ogli|duuycli artykułów.

7.6. Kupowanie kompulsywne

Chyba każdemu t nas zduna się od czasu do czasu zakup rzeczy zbędnej. Śmiejemy się wówczas z siebie, złościmy na własną głupotę i bezmyślność, przechodzimy nad popełnionym błędem do porządku dziennego, albo też obwiniamy za to. co się stało, swoją żonę czy męża (niepotrzebne skreślić). To. co większości nas zdarza się incydentalnie, dla innych może być jednak chlebem powszednim.

Są ludzie, którzy nie potrafią powstrzymać się przed nabywaniem różnych rzeczy. Kupują więc kolejne żelazko, mimo że dwa inne. które mają już w domu, działają doskonale, albo też płacą za urządzenie do przekłuwania skorupek jaj gotowanych na twardo, chociaż nigdy nie jadają jajek w takiej właśnie postaci. Na podstawie obiektywnych danych szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych osoby takie stanowią około 5,9% całej dorosłej populacji. Prawdopodobnie jest ich jednak więcej, bo wiadomo, źe wielu ludzi niechętnie przyznaje się do własnych słabości. Ile jest takich osób w Polsce? Chyba nikt tego nie wic, a w każdym razie nigdy nie udało mi się natknąć na żadne ofkjałne dane dotyczące rozpowszechnienia lej przypadłości w naszym kraju. Myślę jednak, źe skoro świat córa/, bardziej się unifikuje, także i u nas reakcje lego typu są na tyle częste, iż. warto irn się przyjrzeć bliżej.

W literaturze przedmiotu zachowania, o których tu mówimy, określane są zwykle terminem „kupowanie kompulsywne". Określenie to ma wyraźne źródło w tradycji i terminologii psychiatrycznej. Zachowania kompulsywne to inaczej czynności natrętne, czyli reakcje, które człowiek przejawia bardzo często i bez obiektywnego uzasadnienia. Ludzie dotknięci na przykład ablutornanią odczuwają wewnętrzny przymus ciągłego mycia rąk. Zachowanie to może przyjmować charakter niemal rytualny: taki człowiek zawsze zaczyna na przykład od podciągania rękawów koszuli, potem odkręca kran pr/y użyciu prawego łokcia, następnie starannie mydli obie dłonie, przekręcając w nich mydło dokładnie dwadzieścia razy, by bezpośrednio polem skupić się na dokładnym odłożeniu mydła i zakręceniu kranu prawym łokciem, i tak dalej. Ktoś inny może kompulsywnie sprawdzać, czy zamknął drzwi do własnego mieszkania. Będzie kilkanaście czy kilkadziesiąt razy dziennic upewniał się, czy wszystkie zamki są przekręcone, łańcuch założony, sztaba przesunięta.

Iiyiii kii|Hi|i{. Iio cv,u|i| powloii wewnęit/uy ir/y/mis, nby |<t

pl)iH; W r/w7_lywlhiiis'«l Judmik tcmiln (on w (Hliteleiiiu do Iniciciujiicyeli uiis m /mlmwiid hlujooi do końcu mdiiy, Ztlcdytlowtitile bttrd/loj inilhu byłoby mówienie o nDlO|| lui|)mvii!illi, W (u I r(^Ji/[ 111¹111 (i od llidzl dotkniętych prawdziwymi kom|ml-mJiiiiiI osoby często imby\vnji|cc rzecz,y zbędne odczuwuji) bowiem przy tym działu-lilii pewien rodzą) przyjemności. Nie jest to iy|towc dla kompulsji. gdzie określone działania przynoszą co najwyżej spadek napięcia emocjonalnego. I\mieważ jednak termin ..kompulsywne kupowanie" zadomowi! się już na dobre w literaturze przedmiotu. w dalszych rozważaniach będę trzymał się tej niezupełnie (wprawnej nazwy. (Tak jak na przykład ci. którzy uważają, że panda wielka jest szopem, ale ze względu na tradycję językową nadal nazywają ją niedźwiadkiem).

Wiemy już. żc kompulsywne kupowanie nie jest kompulsją. Czym jeszcze nic jest? Wbrew rozpowszechnionym przekonaniom nic jest też zachowaniem tożsamym z potrzebą wydawania pieniędzy. Jak wykazują Derek Hassay i Malcolm Smith (1996). osoby dotknięte analizowaną tu przypadłością nie są bardziej niż przeciętny konsument skłonne do nabywania produktów w systemie sprzedaży wysyłkowej czy do korzystania z innych form pośrednich (jak na przykład telcza-kupy). Chęć natychmiastowego nabycia produktu pojawia się u nich wówczas, gdy widzą go na półce sklepowej, gdy mogą go dokładnie obejrzeć i dotknąć. Impulsem do działania jest więc w ich wypadku sam produkt; a nie pieniądze, które chcieliby natychmiast wydać.

Kompulsywne kupowanie nie jest też równoznaczne z dążeniem do gromadzenia dóbr. Okazuje się, źe ludzie kupujący nałogowo częściej niż, przeciętni klienci zwracają do sklepu nabyte przez siebie dobra. W trakcie samego zakupu częściej również pytają sprzedawców o to, w jakich wypadkach i pod jakimi warunkami dany arlykul może podlegać zwrotowi. Kompulsywni klienci są więc zainteresowani samym kupowaniem dóbr konsumpcyjnych, a nic ich gromadzeniem.

Wiemy już, czym kompulsywne kupowanie nic jest. Pora dowiedzieć się zatem, czym ono jest. Inaczej mówiąc, jakie są motywy kotnpulsywncgo kupowania. Psychologowie zajmujący się tą kwestią zgodni są na ogól co do tego, żc u podstaw takich zachowań rzadko leży jedna, pojedyncza przyczyna. Znacznie częściej marny do czynienia ze splotem różnych okoliczności. Tradycyjnie, gdy mówi się o motywach nałogowego kupowania różnych artykułów, wspomina się o trzech różnych kategoriach przyczyn. Mają one charakter ncurobiologiczny, społeczny i psychologiczny. Przeanalizujmy krótko te poszczególne kategorie.

Badania dotyczące ncurobiologicznych przyczyn kotnpulsywncgo kupowania wykazały, żc osoby dotknięte tą przypadłością mają zbyt niski poziom ncuroiran-smitera o nazwie scrotonina. Co ciekawe, deficyty scrotoniny wykazują także osoby dotknięte innymi zaburzeniami związanymi z utratą kontroli nad własnym