DSC
13 resize

człowieczeństwie. Dlatego też w ich mniemaniu jedynym czynnikiem warunkującym bycie w pełni człowiekiem jest odpowiednio funkcjonujące środowisko zewnętrzne, które oddziałuje na jednostkę w trakcie jej życia, począwszy od samego urodzenia.

KONCEPCIE DWUCZYNN1KOWE

Kolejni badacze zauważając ograniczenia koncepcji jednoczynnikowych, podjęli próby ich zespolenia. Empiryzm z natywizmem próbował w pierwszych dziesiątkach XX wieku (wersje tej teorii z 1908,1923, 1927) pogodzić William Stern, tworząc teorię dwuczynnikową. Była to próba ukazania zbieżności i współdziałania dziedziczności i środowiska.

Odziedziczone dyspozycje psychiczne są w myśl tej teorii jedynie związkami cech przekształcającymi się w trwałe właściwości dopiero pod wpływem środowiska. Oznacza to, że potencjał uwarunkowany genetycznie ma szansę się uzewnętrznić jedynie wówczas, gdy środowisko stworzy ku temu odpowiednie warunki.

KONCEPCJE WIELOCZYNNIKOWE

W drugiej połowie XX wieku uczeni zaczęli zastanawiać się nie tyle nad tym, który z czynników ma determinujący wpływ na rozwój, ile nad tym, jaka pomiędzy tymi czynnikami istnieje współzależność. Można przy tym założyć, że zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe nie wywołują zmian rozwojowych wprost, ale wpływają na nie pośrednio; stanowią więc jedynie warunki, a nie bezpośrednie przyczyny kształtowania się określonych cech i zachowań jednostki. Pośredniość tych wpływów można przedstawić na kontinuum —

od cech i zachowań silnie uwarunkowanych dziedzicznością lub środowiskiem do takich, w których zasięg tych czynników jest niewielki.

W literaturze przedmiotu istnieje kilka wieloczynnikowych koncepcji rozwoju. Jednym z jej autorów jest Jean Piaget. Wyróżnił on cztery czynniki, które pełnią istotną rolę w rozwoju. Należą do nich: dojrzewanie, doświadczanie (uczenie się), środowisko (społeczne i wychowawcze) oraz równoważenie, jako czwarty czynnik, który zdaniem autora koordynuje pozostałe czynniki. Składa się on z cyklu procesów samoregulacji, koordynujących aktywność jednostki w zróżnicowany sposób, uzależniony od etapu jej rozwoju. Równoważenie to aktywny proces samoregulacji, bliski homeostazie, prowadzący do osiągnięcia stanu równowagi w danej strukturze psychicznej.

Inną, popularną koncepcję sformułowała M. Żebrowska, opierając się na klasyfikacji zaproponowanej przez R. Schumana. W ramach czteroczynnikowej koncepcji rozwoju wymieniła: (1) zadatki organiczne, (2) środowisko, (3) nauczanie i wychowanie, (4) aktywność własną jednostki.

(1)    Odziedziczone i wrodzone zadatki organiczne to anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu, takie jak właściwości narządów zmysłowych, czy typ układu nerwowego, układ hormonalny. Zadatki te są podłożem zdolności i innych cech indywidualnych, chociaż jednoznacznie ich nie determinują. Te same zadatki mogą być bowiem podstawą różnych zdolności rozwijanych w zależności od środowiska, w którym funkcjonuje człowiek po urodzeniu.

(2)    Środowisko rozumiane jest szeroko, jako środowisko biologiczne, społeczno-historyczne i kulturowe oraz wzajemne powiązania pomiędzy nimi.

(3)    Nauczanie i wychowanie to czynniki, których wyróżnienie ma na celu uwypuklenie faktu, że środowisko nie działa na człowieka w sposób chaotyczny i przypadkowy, ale (zwłaszcza w okresie dzieciństwa i młodości) inicjuje zmiany w oparciu o procesy nauczania i wychowania, zarówno w rodzinie jak i innych instytucjach do tego powołanych.

(4)    Aktywność własna jednostki rozumiana jest jako jej biologicznie zdeterminowane czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go. Dziecko nie wchłania biernie bodźców