DSC24 (3)

Mieczysław ŁobocŁi — Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych

rokim ujęciu (por. B. Turlejska, 1998, s. 76 i n ) To znaczy, mają one na celu ukazanie funkcjonowania poszczególnych osób badanych (jak w stosowaniu metody indywidualnych przypadków) lub określonej instytucji opieki, wychowania czy kształcenia (jak w przypadku metody monograficznej). Stosowane są one głównie na gruncie pedagogiki społecznej.

Niestety nie ma — jak dotąd — w metodologii badań pedagogicznych jednoznacznego stanowiska w sprawie usytuowania skal ocen, metody indywidualnych przypadków i metody monograficznej w strukturze stosowanych aktualnie metod w pedagogice. W każdym razie metody te są bezsprzecznie w miarę wartościowymi metodologicznie sposobami badań pedagogicznych. Toteż zasługują na wykorzystanie ich w procesie badawczym i są rzeczywiście coraz częściej obecne w pedagogice.

Skala ocen

Przykładem skal ocen, nazywanych także skalami szacunkowymi (por. J. Brzeziński, 1975, s. 62-74) może być odpowiedź na pytanie, np. o zdyscyplinowanie ucznia, wymagająca wyboru jednego spośród następujących stwierdzeń: „bardzo zdyscyplinowany”, „niezbyt zdyscyplinowany”, „zupełnie niezdyscyplinowany”, albo „zawsze zdyscyplinowany”, „czasami zdyscyplinowany”, „nigdy niezdyscyplinowany”. Jest to uproszczony przykład skal ocen. Zawiera jednak wszystkie elementy' tej metody.

Otóż każda ze skal ocen składa się z jednej co najmniej cechy odnoszącej się do zachowania się osoby ocenianej i ściśle określonych kryteriów ocen, za pomocą których ocenia się daną cechę. W przytoczonym przykładzie ocenianą cechę stanowi „zdyscyplinowanie”, a kryteriami ocen są stwierdzenia: „zawsze zdyscyplinowany”, „czasami zdyscyplinowany”, „nigdy niezdyscyplinowany". Uwzględniona tu cecha przy biera zwykle postać nazwy jakiegoś zachowania, jego definicji lub bliżej skonkretyzowanego opisu. Kryteria oceny, czyli różne stopnie zastosowanej skali, ustala się m.in.:

— za pomocą cyfr, np. 1-3, 1-5,1-7 (czyli skali numerycznej),

— według częstości pojawienia się ocenianej cechy: „zawsze”, „często”, „rzadko”, „bardzo rzadko”, „nigdy" (skali częstości),

— według przysługującej jakości danej cechy: „bardzo dobra”, „dobra", „przeciętna", „mniej niż przeciętna”, „zła" (skali przymiotnikowej),

— za pomocą zachowań, przedstawiających różne poziomy nasycenia ocenianej cechy np. z uwzględnieniem takich ekstremalny ch jej opisów, jak: „Nie uczęszcza do szkoły systematycznie; nie przychodzi na lekcję bez uzasadnionych

przyczyn”; „Uczęszcza systematycznie, do szkoły, nigdy nie opuszcza lekcji bez uzasadnionych przyczyn” (skali opisowej),

— za pomocą czasowników, jak w przypadku orzekania o prawdziwości jakiegoś stwierdzenia (cechy): „zdecydowanie zgadzam się”, „na ogół zgadzam się”, „tylko częściowo zgadzam się”, „raczej nie zgadzam się”, „stanowczą nie zgadzam się” (skali opisowej).

Rozumiane w ten sposób skale ocen pozwalają poznać przede wszystkim opinie badanych o obserwowalnych cechach zachowania osób przez nich ocenianych, w tym zwłaszcza cechach, których dotychczas nie badano innymi metodami.

. Ponadto skale te uwzględniają zazwyczaj większą liczbę cech, ale w zasadzie nie

więcej niż 30 (J.P. Guilford, 1954, s. 297).

Stosując je, należy pamiętać o obowiązku wystrzegania się popełniania możliwych przy tym błędów takich, jak wadliwie skonstruowana skala ocen, brak głębszej znajomości ocenianych cech przez osoby badane i niedosyt pozytywnej motywacji z ich strony do udziału w badaniach, a także popełniane przez nich (często całkiem nieświadomie) błędy, np. błąd gcncralizacji, łagodności i stereotypu (por. V.H. Noll, 1957, s. 302). Warto również przy odwoływaniu się do skal ocen zdawać sobie sprawę, że na ogół —jak pisze o tym J.P. Guilford (1954, s. 294--296) — trafniej oceniają osoby, które zainteresowane są przedmiotem swych ocen, mają na to wystarczającą ilość czasu, są świadome źródeł popełnianych błędów w ocenie i dobrze siebie znają. Poza tym autor ten podkreśla m.in., iż rodzice z reguły przeceniają swoje dzieci, a mężczyźni są łagodniejsi w swych ocenach niż kobiety oraz że istnieje tendencja do przeceniania przedstawicieli własnej płci w porównaniu z przedstawicielami płci przeciwnej.

Ogółem skale ocen są metodą w zasadzie mało trafną i mało rzetelną, co bynajmniej nie przekreśla celowości korzystania z nich w badaniach pedagogicznych. Rzeczą nieodzowną jednak — oprócz zadbania o poprawną skalę ocen i właściwie nazwane, zdefiniowane lub bliżej skonkretyzowane cechy —jest także elementarna przynajmniej znajomość osób badanych pod względem ich prawdomówności, rzetelności i odpowiedzialności. Z reguły też metoda ta wymaga wsparcia innych, tj. bardziej wiarygodnych, metod i technik badawczych.

Metoda indywidualnych przypadków

Na ogół za niedostatecznie trafną i rzetelną uważa się również metodę indywidualnych przypadków. Nazwy jej używa się często zamiennie ze „studium indywidualnych przypadków”, „studium przypadku", „analizą przypadku” lub „metodą kliniczną”. Jest ona — jak pisze T. Pilch (1995, s. 48) — „sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych^-

247