DSC09 (3)

Mioeąyałinr Łobooki — Wprowadzenia do metodologii badań pedagogicznych

pracownikom nauki zachowanie równowagi między oderwaną od tycia teorią a konwencjonalną i nierzadko stereotypową praktyką pedagogiczną.

Nietrudno również dostrzec tu różnorakie korzyści, jakie płyną dla praktyków z nawiązywania łączności z naukowcami. Stwarza to praktykom dobrą okazję do zapoznania się z najnowszymi tendencjami nauk pedagogicznych, pozwala im na poczucie użyteczności w rozwoju teorii wychowania i nauczania, a tym samym jest swoistym aktem dowartościowania — tak niezbędnego szczególnie w zawodzie nauczycielskim. Obie strony są więc moralnie zobowiązane do wzajemnej współpracy. Współpraca taka jest uzasadnioną nadzieją na oczekiwane zewsząd przemiany i przeobrażenia zarówno w dziedzinie teorii, jak i praktyki pedagogicznej.

Omówione w niniejszym rozdziale aspekty moralne badań pedagogicznych na pewno nie wyczerpują pełnego ich rejestru. Należą do nich między innymi postulaty nakazujące:

— ujawnić wszelkie słabości warsztatowe przeprowadzonych badań, czyli — jak pisze J. Brzeziński (1996, s. 146) — „powinno się |...J na tyle szczegółowo przedstawić stronę metodologiczną badań, aby uzyskany wynik stal się nic tylko intersubiektywnie komumkowalny, ale także intcrsubieklywnie kontrolowany”;

— stronić od uprawiania pedagogiki w sposób doktrynersko-fanatyczny lub przesadnie przeteoretyzowany;

— nie wynosić wartości i norm o charakterze doraźnym ponad względy ogólnoludzkie i ponadczasowe;

— traktować awans naukowy jako uboczny produkt poszukiwania prawdy, nie zaś jako celu samego w sobie;

— nie narzucać swego sposobu myślenia lub rozumienia podstawowych pojęć pedagogiki, to znaczy nie odmawiać innym prawa do odmiennych stanowisk i kompetencji naukowych;

— nie ośmieszać sposobów i wyników cudzych badań, lecz polemizować z nimi raczej na zasadzie partnerstwa niż z pozycji próżnej wyższości;

— łączyć z sobą nieustannie wymagania stricte metodologiczne z aspektami moralnymi badań pedagogicznych

X. Przegląd metod i technik badań pedagogicznych

Istotnym dopełnieniem omówionych dotychczas problemów metodologicznych, dotyczących badań pedagogicznych, są z pewnością różnego rodzaju metody i techniki badawcze, czyli określone sposoby postępowania badawczego Stanowią one — jak podkreśla się we współczesnej metodologii badań naukowych — sposoby bardziej lub mniej zróżnicowane. Pomimo to jednak mają wiele cech wspólnych. Tak np. każdy z nich stanowi w gruncie rzeczy — używając słów Tadeusza Kotarbińskiego (1957, s. 667) — „sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania”. Różnią się natomiast między sobą bardziej ogólnym lub bardziej uszczegółowionym sposobem podejścia badawczego. Ogólny sposób takiego podejścia przypisuje się zazwyczaj metodzie, a szczegółowy sposób technice badań pedagogicznych.

Tak wiednetoda badań w powyższym jej rozumieniu odnosi się do^ólnych dyrektyw czy norm (reguł) postępowania badawczego, tj. obowiązujących bez w zględu na cel, jakiemu ma oną służyć, Lwarunki, w jakich się ją stosuje Jęchmka_ badań natomiast jest tożsama z bliżej skonkretyzowanymi wskazaniami, okrcśla-jącymi możliwie dokładnie i szczegółowo przebieg organizowanego z jej pomocą procesu badawczego (por. J. Szczepański, 1951, s. 51). Podporządkowana jest z reguły określonej metodzie badań i pełni wobec niej rolę służebną. Inaczej mówiąc, technika badawcza jest zawsze pewną uszczegółowioną odmianą metody badań. Ta z kolei może w zasadzie poszczycić się kilkoma różnymi technikami badań

Jak dotąd nic ma jednoznacznego rozumienia metod i technik badawczych (por. W. Zaczyński, 1995, s. 16-20). Na próżno byłoby również poszukiwać ich klasy Akacji w pełni wyczerpującej i rozłącznej. Jest to—jak sądzę — na obecnym etapie rozwoju naukowego pedagogiki raczej przedwczesne i chyba niemożliwe.

W obecnym rozdziale omawia się szczególnie następujące metody badań pedagogicznych łącznic z przysługującymi im na ogół technikami badawczymi: obserwację, eksperyment pedagogiczny, testy osiągnięć szkolnych, metodę socjomctryczną, metodę sondażu diagnostycznego i analizę dokumentów. Ponadto charakteryzuje się skalę ocen, metodę indywidualnych przypadków i metodę monograficzną.