DSC23 (3)

Mieczysław Łobocki — Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych

Analiza wypracowań rysunków i dzienników

Niemałe znaczenie w badaniach pedagogicznych ma analiza różnych wytworów dzieci i młodzieży. Jak dotąd dużą wagę przywiązuje się szczególnie do analizy ich wypracowań i rysunków.

* Analiza wypracowań jest nader często stosowaną techniką analizy dokumentów w badaniach pedagogicznych. Polega na w miarę swobodnych r spontanicznych wypowiedziach pisemnych na ściśle określony temat. Używana bywa często celem zgromadzenia materiału badawczego, umożliwiającego jakościowy opis i interpretację interesującego badacza problemu. Stosowali ją tacy uczeni m.in., jak S. Balcy. P. Bovct. D B. Elkonin, R J Harighurst i M. Librachowa.

Niewątpliwą zaletą analizy wypracowań jest to, że umożliwia ona otrzymanie w możliwie krótkim czasie, np. zaledwie podczas pól lub co najwyżej jednej godziny lekcyjnej, wicie cennych i na ogół szczerze wypowiadanych informacji na taki sam temat. Z drugiej strony „nigdy nie jesteśmy pewni—jak piszą R. Łapińska i M. Zebrowska (1975, s. 680) — czy badani mówią o faktycznych swoich doświadczeniach, przeżyciach, marzeniach, czy i w jakim stopniu aktualne nastawienie emocjonalne przyczyniło się do zniekształcenia opisywanych faktów lub przeżyć”.

Wartość poznawcza analizy wypracowań zależy w niemałej mierze od sposobu sformułowania ich tematu. Formułuje się gaalbo w postaci pytania otwartego, np „Jak wyobrażam sobie swoje życic za 3-5 lat?”luB"określonego stwierdzenia (zdania), jak: „Moje poglądy na szkolę koedukacyjną" (por. S. Lapkowska, 1959, s. 51; R. Łapińska, 1958, s. 40). Każdy z lematów poprzedza odpowiednia instrukcja, w której podaje się cel badanorarzapewnia się badane osoby o anonimowości składanych przez nie wypowiedzi i o dyskrecji badacza • Analiza rysunków stanowi przeważnie próbę opisu i interpretacji odnoszących się do nich treści, barw i warunków, w jakich powstały. Badacz ogranicza się przy tym najczęściej do przeprowadzenia jakościowej analizy rysunków i kieruje się przeważnie ogólnym wrażeniem, jakie wywierają na nim te rysunki (por. S. Szu-man, 1962, s. 163). Tak więc, jest ona zabarwiona wyraźnie subiektywnie. Rzecznikami tego typu analizy byli m.in. E. Cookc, D O Kerschenstcincr, E. Claparedc, C. i W. Sternowie, a w Polsce S. Szuman

Ponadto badacz w analizie rysunków poszukuje wsparcia w psychomctrycznym podejściu badawczym, wymagającym dokładnego określenia kryteriów ocen, dzięki którym dokonywana przez niego analiza zyskuje na swej trafności i rzetelności. Przykładem jej może być pomiar inteligencji za pomocą skali „Narysuj człowieka” („Draw-a-Man ). zgodnie z propozycją F. Goodcnough (por. B. Homowski, 1970). Pomocna może być niekiedy projekcyjna analiza rysunków, która jednak — podobnie jak analiza psychomctryczna — bliższa jest badaniom psychologicznym.

W badaniach pedagogicznych przydatna okazuje się analiza rysunków zarówno na tematy ściśle określone (zadane), jak i dowolne Warto jednak pamiętać, że bez względu na temat rysunków i sposób ich analizy doniosłe znaczenie z metodologicznego punktu widzenia ma z reguły uwzględnienie większej liczby rysunków, znajomość warunków, w jakich one powstały, oraz sprawdzanie nasuwających się wniosków z dokonanej analizy z pomocą innych metod i technik badawczych.

Nie mniej ważną od analizy rysunków i wypracowań jest analiza dzienników (pamiętnikóMj^auiobioerani. biografii, listów. Nierzadko przybiera ona nazwę metody biograficzną (por b t^ołębwwski.msTl. K Helling. 1990; A. Nowak, 1998). W stosowaniu jej wykorzystuje się także historie ustne, reportaże, dokumentalne filmy biograficzne, fotografie, zapiski w notesach, nagrania video i wszelkie inne źródła, z których można się dowiedzieć o zwykłych i nadzwyczajnych momentach czy epizodach w życiu interesującej badacza osoby. Dużą wagę przywiązywali do niej tacy uczeni m.in.. jak F. Znaniecki, K. i Ch. Bdhlerowie, J. Chałasiński, R Miller, C. i W. Sternowie oraz J. Szczepański, któremu zawdzięcza ona swą nazwę.

Na zakończenie nie od rzeczy będzie raz jeszcze przypomnieć. Ze w analizie dokumentów rzeczą nieodzowną jest wykazanie ich wiarygodności. Dokumenty bowiem wprowadzające w błąd są z pewnością gorsze od braku jakichkolwiek dokumentów (por. i. Sztumski, 1995, s. 146). Powyższy wymóg dotyczy zwłaszcza dokumentów zastanych i to niezależnie od ich rodzaju, miejsca i warunków powstania

7. Inne metody badań

Oprócz scharakteryzowanych wcześniej metod badań pedagogicznych istnieją także inne tego rodzaju metody. Należą do nich tzw skale ocen. studium indywidualnych przypadków i metoda monograficzna Skale ocen traktuje się bądź to jako samodzielną metodę badań, bądź jako pomocniczą technikę badawczą, użyteczną szczególnie w posługiwaniu się metodą sondażu diagnostycznego i obserwacją, a także po części w stosowaniu testów osiągnięć szkolnych i metody socjometryczncj Najczęściej skale ocen wykorzystuje się w badaniach ankietowych, rozmowie i wywiadzie oraz plebiscycie życzliwości i niechęci, a także w opracowaniu schcduly obserwacyjnej i niektórych zadań testowych

Metoda indywidualnych przypadków i metoda monograficzna natomiast tworzą dwie różne odmiany tzw. „studium przypadku”, tj. w jego wąskim i sze-

245