DSC
63 resize

DZIECI ODRZUCANE I IZOLOWANE W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ - GENEZA, PRZECIWDZIAŁANIE

D. Ekiert-Grabowska: Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, W-wa 1982

Wzrastanie jednostki w życie społeczne dokonuje się w tamach różnorodnych grup społecznych, wśród których ^ jedną z ważniejszych jest klasa szkolna /a tym samym grupa rówieśnicza/.

W wieku szkolnym jedną z najsilniejszych potrzeb dziecka jest potrzeba przebywania w grupie i uzyskiwania akceptacji, uznania ze strony jej członków. Jest to bardzo ważne, gdy dziecko zaczyna uczęszczać do szkoły. W odniesieniu do dzieci w wieku od 7 do 14 lat sytuacja nieakceptowania przez grupę klasową jest czynnikiem zdecydowanie bardziej niekorzystnym niż w przypadku uczniów szkoły średniej, gdzie nieakceptacja może być wynikiem świadomie wybranej, określonej postawy dotyczącej stylu życia.

Probłem oieakceptacji można rozpatrywać z różnych punktów widzenia:

•    społecznego - gdzie wyrazem nieakceptacji są trudności w procesie socjalizacji, które mogą prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie,

•    psychologicznego - gdzie konsekwencje polegają na nieprawidłowym rozwoju osobowości, co przejawiać się może w poczuciu niższej wartości itp.,

•    pedagogicznego - dziecko nieakceptowane nie wykorzystuje swych potencjalnych możliwości i osiąga mniej niż mogłoby osiągać przy pełnej akceptacji grupy.

Dla wielu jednostek grupa jest terenem sukcesów, źródłem akceptacji, daje poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji z przebywania w gronie przyjaznych ludzi, sprzyja wytwarzaniu się pozytywnej samooceny. Dla innych przebywa-nie w grupie jest źródłem nieprzyjemnych doznań, niepewności, terenem porażek, a w konsekwencji przyczyną kształtowania się wrogich postaw w stosunku do ludzi /to z kolei prowadzi do pogłębiania się niekorzystnej sytuacji takiej jednostki w grupie/.

Prawidłowy rozwój społeczny jednostki zależy bowiem całkowicie od stopnia akceptacji jednostki przez grupę, od jej popularności wśród rówieśników. Dezaprobata w stosunku do jednostki ze strony grupy lub jej całkowite odtrącenie pociągają za sobą objawy nieprzystosowania społecznego, które mogą prowadzić nawet do całkowite-go wykolejenia. Specyfika sytuacji dziecka nieakceptowanego polega więc na tym, że nie ma ono prawidłowych warunków socjalizacji, przeżywa niepotrzebnie stresy i frustracje.

Jednym z przejawów zaburzonego funkcjonowania jednostki w grupie jest sytuacja nieakceptacji, czyli izolacji i odrzucenia dziecka w ramach grupy.

W każdej klasie szkolnej tworzy się struktura społeczna, czyli wzajemny układ stosunków pomiędzy poszczególnymi uczniami badanej grupy. Ten układ miejsc w grupie może powstawać ze względu na różne kryteria, gdzie jednym z nich jest wzajemna atrakcyjność jednostek, relacje oparte na sympatii i antypatii, wtedy mówimy o strukturze socjometrycznej grupy. Za pomocą technik socjometrycznych jesteśmy w stanie wykazać m.in. jaką pozycję zajmują poszczególni członkowie w grupie.

Ze względu na powiązanie poszczególnych osób z resztą grupy możemy mówić o kilku zasadniczy^P kategoriach członków grupy:

•    dzieci akceptowane /tzw. gwiazdy socjometryczne/

•    dzieci przeciętnie akceptowane

•    dzieci o statusie niezrównoważonym - część uczniów ma do nich stosunek pozytywny, lubi je, akceptuje, a część przeciwnie

•    dzieci izolowane - funkcjonują na marginesie życia klasy, nie podejmują działań na rzecz grupy, często są określane jako bierne społecznie. W badaniach socjometrycznych nie uzyskują wyborów pozytywnych ani negatywnych, bądź otrzymują ich bardzo niewiele. Członkowie grupy nie okazują takim jednostkom sympatii, czy zainteresowania, traktują ich obojętnie. Z punktu widzenia psychologicznego sytuacja takiego dziecka jest o tyle niekorzystna, że nie ma ono możliwości zebrania doświadczeń społecznych, nie przechodzi treningu w sytuacjach kontaktu z innymi. Dzieci te są bardziej małomówne i mniej aktywne społecznie niż większość dzieci, podejmują też rzadsze i mniej pewne próby wejścia do grupy lub zaprzyjaźnienia się z innymi. Ponadto dzieci izolowane szybko rezygnują, gdy podejmowane przez nie wysiłki nie przynoszą rezultatu. Nie są one specjalnie łubiane ani nielubiane. Nie liczą się w grupie, można powiedzieć, że są ignorowane. Dzieci izolowane są częściej spostrzegane przez rówieśników jako nieśmiałe.

•    dzieci odrzucone- są przedmiotem jawnie deklarowanej niechęci grupy, nie znajdują w ramach klasy warunków do zaspokojenia ważnych potrzeb. Klasa ich nie lubi i nie uznaje. Mają bardzo niewielki wpływ na t^| co się w klasie dzieje. Inni uczniowie unikają kontaktów z nimi. W badaniach socjometrycznych dzieci te nie uzyskują wyborów pozytywnych, za to wiele wyborów negatywnych. Uczniowie odrzucani zwykle znajdują się w konflikcie z grupą, zachowanie ich odbiega od szeroko pojętej normy, czasami starają się zwrócić na siebie uwagę poprzez tzw. popisywanie się, co przynosi często skutek odwrotny do zamierzonego. Psychologiczna