DSC10 (2)

o Mullerze z uznaniem, przechodzącym niekiedy w uwielbienie. Swój stosunek do mistrza najzwięźlej ujął Chantepie de ia Saus-saye w popularnym podręczniku. Pisze tam: ,,Maks Muller niewątpliwie pierwszy zaczął budować fundamenta historyj religij. Był mistrzem w niejednej dziedzinie wiedzy, a przy tym odznacza się niemałym talentem pisarskim. Jego Wstęp toruje drogę... Pierwszy zrozumiał znaczenie naszej gałęzi wiedzy...’ ¹ Wtóruje mu inny wielbiciel Mullera, Moritz Winternitz: „Dzień po dniu w czasie obrad kongresowych (chodziło tu o pierwszy międzynarodowy kongres historyków religii w Paryżu w 1900 roku, obradujący dokładnie na dwa miesiące przed śmiercią Mullera — T. M.) przychodził on wszystkim na myśl jako prawdziwy inicjator (Begriinder) religioznawstwa porównawczego” ².

Ten entuzjazm z przełomu stuleci ulotnił się dziś bez śladu. Wiek XX obszedł się surowo z faworytem ubiegłego stulecia. Dziś czytamy o Mullerze w najnowszej, najpoważniejszej encyklopedii Die Religion in Geschichte und Gegenwart, t. IV, na szpalcie 1172, następującą suchą wzmiankę: „Osobiście obdarzony pisarskimi, a nawet poetyckimi uzdolnieniami, ograniczony w swych teologicznych i filozoficznych poglądach przez nastawienia swych czasów, w metodzie — jednostronnym akcentowaniem językoznawczego podejścia do religii, w ogóle — żywą fantazją i skłonnością do konstrukcji”.

Ocena Friedricha Maksa Mullera nie jest łatwa. Czy zaliczyć go do bojowych empirystów, czy też, jak chce współczesny religioznawca z encyklopedii niemieckiej, uznać go tylko za marzy-cjela i fantastę? Czy dać posłuch opinii minionego stulecia, czv

zgodzić się z powściągliwym tonem doby obecnej? Sięgnijmy do biografii uczonego.

Dzieciństwo Mullera (urodzonego 6 grudnia 1823 roku) w Des-sawie nad Łabą wygląda zupełnie tak, jakby je wyreżyserował romantyczny poeta. Przyszedł na świat w rodzinie skromnego nauczyciela gimnazjalnego o arcyprozaicznym nazwisku A jednocześnie tenże ojciec, Wilhelm Muller, to wielki poeta romantyczny, inspirator Franciszka Schuberta i Henryka Heinego, twórca ludowych pieśni i poematów, bojownik o wolność Niemiec w 1812 roku, ulubieniec księcia Dessawy, Leopolda III, którv c ciał uczynię ze swojej stolicy niemieckie Ateny. Matka uczo-

24