DSC91

Rozdział 6. Nie można być obojętnym

Wbrew ponmn nipn«i)( naiwnym nic jest len. kto wierzy w możliwości uczenia się każdego człowieka. Dużo hardziej naiwny jest ktoś. kto jest przekonany o tym. że jego poglądy w tej dziedzinie nic mają żadnego wpływu na zachowanie osoby nauczanej, stoi, kto pr/yr muje powyższy pogląd uważa, że osoba nauczana może Ainkcjonownć niezależnie od relacji, w której się znajduje. Za takim poglądem ukrywa sic przekonanie, że osoba nauczana może znajdować w sobie samej motywacje do swoich działań, że sarna wewnątrz siebie posiada arbitra. który sprawia, że rozwija się zgodnie z osobistą dynamiką. W takiej perspektywie wy-starczającym sposobem oddziaływania są upomnienia kierowane do tego wewnętrznego nrbi-tra. a rola nauczyciela polega na zwracaniu uczniowi uwagi, na znaczenie w-lasnego wysiłku i n. odwoływaniu się do osobistej odpowiedzialności. Nauczyciel może to robić w formie banalnych uwag lub »• formie bardziej napuszonej. Przy takich założeniach nauczyciel w swojej pracy ogranicza się do składania propozycji i usiłuje spowodować, aby uczeń dokonywał św iadomych wyborów. Konsekwencją takiej postawy może być przykładowo następująca wypowiedz skierowana do uczniów. .Zdajecie sobie sprawę z niebezpieczeństw wynikających / porażki i z tego co możecie osiągnąć. Nic mogę nic za was zrobić. Nie mogę za was decydować. Moja rola polega na ukazaniu konsekwencji. Teraz wszystko zależy od was samych. Ja ze swej strony’już nic więcej nie mogę zrobić. Zrobiłem to. co leży w granicach moich możliwości. Nie jestem w stanie przepowiedzieć przyszłości. Proszę, aby każdy z was postępował biorąc pod uwagę konsekwencje swego postępowania. Ja dokonam oceny rezultatów".

Uważam, te tak zarysowana postawa nauczyciela jest banlzo dwuznaczna, pomimo iż może robie wrażenie jasnego postawienia sprawy. Taka postawa może robić wrażenie szacunku dla drugiego człowieka. Może robić wrażenie, że przyczynia się do rozwoju wolności ucznia. Postawa taka na zewnątrz może robić wrażenie neutralności, ale jest to tylko fasada za którą ukrywa się obojętność. Pod pozorem egalitaryzmu można spotkać obłudną obojętność.

Każde działanie wywołuje reakcję. W każdej prośbie skierowanej do kogokolwiek zawarte jest pewne oczekiwanie. W sytuacji nauczania formułowanie oczekiwań ma szczególnie doniosłe znaczenie dlatego, że uczeń jest w stosunku do nauczyciela w sytuacji asymetrycznej. Nauczyciel odgrywa rolę osoby, która posiada większy zasób wiedzy niż uczeń. Nauczyciel może przybrać pozę racjonalności, obiektywizmu i odwoływać się do wolności ucznia, ale uważam, że tak postępując nauczyciel nie bierze pod uwagę konsekwencji płynących z własnego obrazu społecznego i nie bierze pod uwagę faktu, że obraz społeczny nauczyciela jest nośnikiem autory tetu. Nauczyciele często podkreślają znaczenie swojego autorytetu i bronią go. gdy bywa podważany. Autorytet jest budowany poprzez całokształt działań składających mc na pracę nauczyciela: wystawiane oceny na wywiadówce, pochwały lub cierpkie uwagi w trakcie odpowiedzi ustnych, spojrzenia kwaśne lub pełne zachęty przy oddawaniu sprawdzonego wypracowania. Poprzez całokształt swojego oddziaływania nauczyciel buduje swój obraz jako osoby o profesjonalnych kompetencjach, której wypowiedzi mają charakter rozstrzygający. Nie można równocześnie walczyć o to. aby kompetencje nauczyciela były cenione, na co dzień przypisywać sobie uprawnienia do oceniania postępów ucznia, i równocześnie przypuszczać, że uczeń nie będzie brał tych ocen pod uwagę. Takie oczekiwanie byłoby zanegowaniem całej historii pedagogiki.

Każdy zna dzieci, które zachowują się spokojnie tylko dlatego, aby zrobić na nauczycie-foch dobre wrażenie. Uczeń w stosunku do nauczyciela jest kimś. kto nie posiada dyplomu, jest niedoświadczony. Za nauczycielem stoi autorytet instytucji szkolnej. Nauczyciel jest postrzegany przez ucznia jako ktoś kio wprowadza porządek. Może to mieć również skutki negatywne Zdarza się. że ten obraz jest przytłaczający. W stosunku do nauczyciela uczeń może się czuć jak ktoś nieporadny, bez zdolności. Aby zmienić taki stan rzeczy, niezbędne jest napotkanie przez ucznia w swoim otoczeniu rodzimym lub w środo* i>iu szkolnym ciepłego sparzenia osoby dorosłej, która obdarzy go zaufaniem. Konieczne jest spotkanie ze zdecydowanym optymistą, który przywróci dziecku inne spojrzenie na samego stebie i udowodni, że co> jednak jest możliwe. Konieczne jest spotkanie z osobą dorosłą zdecydowaną na to. by /robić wszystko, aby dziecko wyszło z impasu. Konieczne jest spotkanie z osobą, która czuje tac osobiście odpowiedzialna za rozwój ucznia.

Poczucie odpowiedzialności w relacji pedagogicznej nie jest pewną sutą ilością, którą można rozdzielić pomiędzy różnych partnerów procesu pedagogicznego. Jeśli ja biorę na siebie więcej odpowiedzialności, to nie zdejmuję odpowiedzialności z ucznia. Jest odwrotnie. Jeśli nauczyciel bierze na siebie więcej odpowiedzialności, to swoją postawą powoduje, że i uczeń zaczyna brać na siebie więcej odpowiedzialności. Im bardziej nauczycielowi zależy na sukcesie ucznia, im więcej poszukuje sposobów, które mogłyby się przyczynić do sukcesu ucznia, im bardziej nauczanie jest dostosowane do możliwości ucznia, im więcej nauczyciel używa pomocy naukowych mających przybliżyć wiedzę, tym bardziej jego działania wlewają w ucznia wiarę w to. żc nauczenie się czegoś jest możliwe. Takie działania nauczyciela angażują ucznia w płodną dynamikę.

Żaden człowiek nie istnieje w oderwaniu od innych ludzi. Ta prawda szczególnie wyraźnie uwidacznia się w pedagogice. Proces nauczania ma charakter wspólnotowy, jest budowaniem relacji między uczniem a nauczycielem. Podjęcie decyzji o uczeniu sic nic może byc traktowane jako decyzja osobista pochodząca z wnętrza. Przynajmniej na początku nauczania nie można się spodziewać, że uczeń będzie podejmował decyzję o uczeniu się kierując się jedynie pragnieniem poznania intelektualnego. Radość płynącą z uczenia się można odczuć dopiero poufactum. dopiero kiedy zacznę się uczyć i zakosztuję pierwszych owoców nauki. Podjęcie decyzji o uczeniu, się należy rozpatrywać w ramach relacji uczen-nauczyciel jako odpowiedź na stawiane wyzwanie i wymagania. Woła uczenia się prezentowana przez ucznia jest odpowiedzią na okazane mu zaufanie. Uczeń poprzez podjęcie trudu uczenia sic pokazuje, że to zaufanie nic było daremne. Taki wysiłek dziecka jest gestem uznania w stosunku do nauczyciela.

Prawdziwa wolność uczenia się nic polega na osobistej decyzji dziecka, do której nauczyciel mógłby zachęcać samemu pozostając z boku. Wolność uczenia się jest odpowiedzią na wezwanie. W systemach nauczania nigdy się tak nie zdarza, że dwie zaangażowane osoby są od siebie niezależne. Wszelkie próby wprowadzenia niezależności między uczniem a nauczycielem nie mogą wymazać ani ciężaru oczekiwań z przeszłości ani wagi aktualnych oddziaływań perswazyjnych. Oczekiwań i oddziaływań jest zawsze więcej niż tylko te zwerbalizowane. Ton głosu, wyraz twarzy, postawą ciała to też jest język. Efcsproja werbalna i niewerbalna składa się na obraz osoby i wyraża jej oczekiwania. Jeśli formułuję jakąś prośbę, to oczekuję na reakcję. Każda wypowiedź jest związana z oczekiwaniem na odpowiedz. Jeśli nauczyciel czegoś wymaga, to przez to wymaganie przekazuje wiarę, że uczeń jest w stanic sprostać tym wymaganiom. Każda wypowiedz ucznia jest reakcją na działanie nauczyciela. reakcją która świadczy w równym stopniu o uczniu jak i o nauczycielu. Podobnie jest z każdą wypowiedzią nauczyciela. Wypowiedzi nauczyciela oprócz informacji merytorycznych przekazują również pewną wizję ucznia.

W dziedzinie nauczania nie ma takiego .bycia dla siebie”, żeby nie było to równocześnie .bycie dla innych”. Jeśli chcę nauczać, to muszę wierzyć w możliwość przyswojenia sobie wiedzy przez ucznia i wierzyć, źc uczeń obdarzy mnie zaufaniem. Ktoś. kto chce nauczac. musi się starać być osobą godną zaufania, jeśli chce. aby ktoś się chciał czegoś od niego uczye. Aby podjąć zadanie nauczania konieczny jest optymizm woli. który powinien pozostawać nie w opozycji, ale w korelacji do .pesymizmu rozumu”¹ Ten .pesymizm rozumu*, rozumiem jako wytrwałe dążenie do rozpoznawania trudności i identyfikowania przeszkód po ta aby je móc lepiej przezwyciężać.