116
Interpretacja kultur
tam, gdzie zachodzi przekazywanie wzorców, potrzeba, jak nakazuje 1 najprostsza logika, takich właśnie programów. Wśród zwierząt chyba najbardziej znamiennym tego przykładem jest uczenie się przez naśladownictwo (wpajanie), bowiem ten rodzaj uczenia polega na dokonywa-niu automatycznej prezentacji odpowiedniej sekwencji zachowań przez zwierzę będące modelem, które służy wywołaniu i ustabilizowaniu rów- :, nie automatycznego zespołu reakcji, wbudowanych w strukturę genetyczną zwierzęcia uczącego się12. Kolejnym przykładem, nieco odmiennym ze względu na bardziej złożoną strukturę kodowania, jest zawierający określony komunikat taniec dwóch pszczół, z których jedna znalazła nektar, a druga właśnie go poszukuje13. Craik sugeruje nawet, że pierwsza, cieniutka strużka wody, która wytryska z górskiego źródełka i płynąc do morza, toruje sobie drogę, żłobiąc niewielkie koryto dla mających tamtędy później płynąć większych mas wody, także jest swoistym modelem dla14. Modele czegoś - procesy językowe, graficzne, mechaniczne, • naturalne itp., mające za zadanie nie tyle dostarczanie źródeł informacji, '-'liĘm którymi mogłyby się kierować inne procesy, ile reprezentowanie samych ||| tych, ukształtowanych wedle pewnych wzorców, procesów, wyrażanie ich struktury za pomocą alternatywnych środków — są zjawiskiem o wiele rzadszym, a zakres ich występowania w świecie zwierząt można chyba ograniczyć do domeny człowieka. Dostrzeganie strukturalnych podobieństw między jednym zespołem procesów, działań, relacji, jednostek itd. a drugim ich zespołem, dla którego ów pierwszy jest swego rodzaju programem, tak że program ten można potraktować jako przedstawienie czy wyobrażenie - symbol — tego, co podlega programowaniu, stanowi istotę ludzkiego myślenia. Owa przechodniość modeli dla i modeli cze- , goś, którą umożliwia wyrażanie symboliczne, jest cechą dystynktywną : naszej umysłowości.
...budujących w ludziach mocne, wszechogarniające i trwałe nastroje i motywacje...
W zakresie symboli religijnych i systemów symbolicznych, owa przechodniość jest rzeczą całkowicie jasną. Wytrzymałość, odwaga, niezależność, wytrwałość i namiętny upór, z jakimi Indianin z Wielkich Równin poszukuje wizji, to te same, barwne cnoty, których stara się on przestrze- ; gać w życiu: poczucie, że udało mu się osiągnąć objawienie, przyczynia się do utwierdzania w nim poczucia posiadania kierunku w życiu15. ^ Świadomość niewypełnienia zobowiązania, utajonej winy i — już po jej wyznaniu — przeżywanego publicznie wstydu, wywoływanego podczas • seansów praktykowanych przez lud Manu to te same uczucia, które stanowią podłoże etyki obowiązku, utrzymującej tę ukierunkowaną na własność społeczność: uzyskanie rozgrzeszenia wiąże się z hartowaniem sumienia16. Ta sama samodyscyplina, która jawajskiemu mistykowi,