DSC�33

szczepu Nandi (patrz rozdz. I, 5). Podobnie też idea boga nieba, którego oddech rodzi wiatr, wcielająca się u Egipcjan w Amona, pojawia się u Masajów w postaci ich Istoty Niebiańskiej Ngai. Również i antyteza między bogiem „o dwojgu oczach” (Hr irtj, lir mechentj-irtj) a bogiem „bez oczu” (Mechentj. n. irtj), z których pierwszy odpowiada niebu świetlistemu, drugi — ciemnemu, przywodzi na myśl dualizm dwóch aspektów chromatycznych nieba u Gallów (Waqa biały i Waqa czarny), u Hadijów (Wa’a czerwony i Wa’a czarny) i u Masajów (Ngai czerwony i Ngai czarny: (patrz wyżej, rozdz. I, 5 i 6).

Kuszyci są Chamitami, Nandi i Masajowie — Nilotami pod silnym wpływem Chamitów. W świecie chamickim i niloto-cha-mickim (Afryka północno-wschodnia) mamy więc przykłady bardzo zbliżone do egipskiego kompleksu ideologicznego wszyst-kowidzącej Istoty niebiańskiej i słonecznej. Nie jest zresztą wcale pewne, czy ten kompleks przeniknął do ludności kuszyckiej i niloto-chamickiej ze starożytnego Egiptu. Element chamicki pojawia się w Egipcie od najdawniejszych czasów i odegrał dużą rolę w kształtowaniu się ludu egipskiego²¹⁵. Ale „chamicki” to termin — poza swoim znaczeniem lingwistycznym — dwuznaczny. Staroegipski jest językiem chamickim, wywodzi się z pnia protosemickiego lub semito-chamickiego^2Ifl; ale chamicka jedność językowa nie ma odpowiednika w jedności kulturalnej. Chamici z Afryki północno-wschodniej (Kuszyci) są hodowcami bydła, podczas gdy Chamici północni i zachodni (Libiko-Berberowie) są rolnikami. W samym Egipcie już w epoce przcddynastycznej istniała bardzo złożona cywilizacja, uprawa roli kwitła tam na równi z hodowlą bydła. Ta złożona kultura przed- lub wczesno-historyczna, z której wyrosła wielka rola kulturalna historycznego Egiptu, zrodziła się z zetknięcia ludności pasterskiej z głębi kontynentu z ludnością śródziemnomorską o wysokiej kulturze rolniczej. Zszedłszy ze swoich południowych wyżyn w dolinę ^u' ^owi P^lcrwotni Chamito-Kuszyci z konieczności przekształ-^C.^{1 8i}f ^{2 kocz}«wniczych pasterzy w osiadłych rolników i zaczęli ^{u c}'g^a wpływom kulturalnym idącym z północy.

,r!lu',_J^{WainWright W} "^WoJeJ ^kHlf»^żce The Sky-Religion in Egypt

itinu ^{n KŁ} *i?³⁸⁾ "^yKnulizuJ^e J^{ui w} epoce przoddynastycznej istnienie „rellgii nieba", czyli wiary w bóstwo niebiańskie.

73