DSC�44

tnącej równocześnie w dwóch odmiennych lub wprost przeciwnych kierunkach — na bóstwo i osobę przyprowadzaną przed _jego obliczeWiększość sądzi jednak, że dwutwarzowa postać z pieczęci przedstawia jakąś określoną, choć trudną do zidentyfikowania osobę boską; według jednych chodziłoby tu właśnie o Marduka, a scena miałaby odtwarzać moment często wzmiankowany w tekstach magicznych, kiedy Marduk staje przed ojcem swym Ea, aby zasięgnąć jego rady co do pacjenta⁸³. Bardziej uzasadniona jest inna interpretacja. W pewnym tekście wróżebnym dotyczącym narodzin potworów czytamy: jeśli kobieta urodzi u. su. mi. a, wróży to zmianę władzy królewskiej⁸⁴; komentarz do tego tekstu mówi⁶⁵, że u. su. mi. a znaczy tyleż co sza 2 pa. nu. szu, czyli „o dwu twarzach” ⁶⁶. Z drugiej strony, znany jest Usmu (Isimud) jako minister boga Ea (Enki)⁶⁷. Wydaje się więc prawdopodobne, że postać o dwu twarzach, przedstawiona na pieczęciach w trakcie przyprowadzania kogoś przed oblicze Ea, wyobraża właśnie ministra Usmu⁸⁸ w podrzędnych funkcjach odźwiernego ⁶⁹.

Wizerunki postaci o dwu twarzach mamy nie tylko w gliptyce. Pojawia się również, jako odosobniona figura, w wypukłorzeźbie w wapieniu, której fragmenty znajdują się w Berlinie, a pochodzącej z czasów Gudea (ok. r. 2430 p.n.e., fig. 7)⁷⁰, i w późniejszej terakocie (fig. 8) z Sippar (w Konstantynopolu)⁷¹. Zdaniem Furlaniego tu także chodzi prawdopodobnie o Usmu. Pewne fakty, z których można by bezpośrednio lub pośrednio wnioskować, że również bóg Enlil, bóg Ninurta, a nawet pierwotny potwór Tiamat mieli po dwie głowy, dadzą się również interpretować zupełnie inaczej⁷².

Tak więc (pomijając wyżej wymienione dwugłowe demony) jedynym prawdziwym bóstwem babilońskim o dwu twarzach byłby Usmu, minister boga Ea.

Czyżby więc Usmu o dwu twarzach był ideowym i ikonograficznym poprzednikiem Marduka o dwu twarzach, a więc i o czworgu oczach i uszach? Ale dwutwarzowość Marduka jest tylko wnioskiem, przypuszczeniem. Ani w Enuma clisz, ani gdzie indziej nie jest powiedziane, jakoby Marduk miał dwie głowy, a tylko że miał czworo oczu i czworo uszu i że jego czworo oczu widziało wszystko. Nie znaczy to wcale, żeby Marduk był rze-

81