filozofia egzamin4

W)tu kittfOfjj bvl sttuctny, wiele kategorii figurowało w mm tyJJtc ^ ^ ftiwdiiwie ważne były kategorie stosunku, zwłaszcza substancja i przyczynowo^ JN tel Kaat odwoływał się, ilekroć trzebi było naukę o kategoriach zilustrować żyww\ kładem.

Wywód, że pięcia są warunkami przedmiotów (wywód len nazywał Htransę_BW nym wywtdea kategoryA Kant uwalał za najtrudniejs/e zadanie, jakie kiedy było postawione w dńejtch filozofii Mniemał aś, że je nie tylko postawił trafnie,

•iąoł. Faktycznie złączył on w tym wywodzie sprawę bardzo istotną z powicr/cho*,. '' Powierzchowny był wykaz kategoryj, mający pretensję do kompletności, natomiast hJ? była myśl, k pojęcia są warunkiem doświadczenia, jaźń - warunkiem przedni^

Ta mysi stanowi jądro całej filozofii Kanta.

Na apriorycznych pojęciach rozsądek opiera aprioryczne zasady¹. Zasad ^

(jak zasada trwałości substancji lub zasada przyczynowośei) niepodobna wywiej,. dedukcyjnie, ani empirycznie (w tym Kant zgadzał się z Humc’em)_t niemniej _w nak-są niezawodne (a w tym zasadniczo odbiegał od Hume'a). Mają one na swe pop*^ wywód transcendentalny (takiego sposobu dowodzenia nie znal Humc ani w nikt przed Kantem), który polega na wykazaniu, Ze zasady te są warunkiem poz_At, ma. że bez nich żadne poznanie, w szczególności poznanie doświadczalne, nie byłoby możliwe: bez nich znalibyśmy jedynie własne przedstawienia w ich subiektywnym przebiegu, one zaś pozwalają przejść od tego subiektywnego porządku przedstawień do obiektyw, nego porządku faktów, z własnych przeżyć wyłuskać to, co jest doświadczeniem rzeczy X iPizzwtÓT kokrmkańsko. Sądy a priori stosują się więc do przedmiotów, a dzit_t aę to dzięki temu, że przedmioty nie są od tych sądów niezależne, lecz właśnie są przez te sądy ukształtowane. To wytłumaczenie syntetycznych sądów a priori osiągnięte zostało a cenę całkowitej przemiany pojęcia przedmiotu. Jak poprzednio o czasie i przestrzeni, tak teraz z kolei i o innych składnikach przedmiotów okazało się, że pochodzą z pod-miota. Okazało się, że tradycyjne przeciwstawienie podmiotu i przedmiotu było wadłjte. podmiot nie jest przeciwieństwem przedmiotu, lecz warunkiem przedmiotu. Da**, dogmatyczne pojęcie przedmiotu zostało zastąpione przez nowe, „krytyczne".

Analogicznie wadliwe okazało się tradycyjne przeciwstawienie doświadczenia i aprio ryczaej myśli: myśl jen bowiem nie przeciwieństwem, lecz zasadniczym składnikiem doświadczenia. Przez tę poprawkę Kani na miejsce starego, dogmatycznego pojęcia doświadczenia wprowadził pojęcie „krytyczne". Należy zaznaczyć, że przez „doświai-czerne" Kant rozumiał naukę doświadczalną, jaką był zbudował Newton. Mniemał wszakże, k i potoczne doświadczenie jest wytworem tych samych kategorii myślenia. co i naukowe. Nie może być inaczej, skoro same przedmioty doświadczenia są wytworem tych kategorii,skoro, jak powiada Kant, „warunki możliwości doświadczenia są zarazem warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia".

Źródłem tej przemiany pojęć była przemiana postawy i metody filozoficznej; przedmiotem filozoficznych dociekań przestały być rzeczy, a stało się - poznanie rzecz).

xnK/cniuj,i iuu spajamy wynia

na/węnn;*;

y i^uuta pr/y zastosowaniu tej metody mianowicie uzależnienie pmi-^Linty doświadczenia od poyęć - bywa nazywany .krytycyzmem" (w *#■

OffT

\\i^ _f0/uniowanitt Kania jest laka oto alternatywa; istnieją tylko dwie drogi.

wytłumaczyć /godność doświadczenia i pojęciami; albo ^ _/fmC umożliwia pojęcia, albo pojęcia umożliwiają doświadczę-^    syntetycznych a priori pierwsza droga jest zamknięta, gdyż są niezależne

,cjeżenia. Zresztą pierwszą drogą chodziła myśl badawcza stale, ale bewkutecz-jl^* {decydował się więc wejść na drugą drogę. Droga ta wydawała się paradoksalna K ’,_R0 samego, że dotychczas nikt nią nic chodził; i rzeczywiście była rewolucyjna, ^wrócenia sposobu myślenia". Był to, jak sam Kant go nazywał, fr irćt kopemikański" w filozofii. fttcedw⁵'^{wzór miał wsza}^ ^w najściślejszych naukach - matematycznych i przyrod-j, „ które weszły „nu pewną drogę nauki" dopiero i chwilą, gdy dokonały analo-przewrotu, tj. gdy twórcy ich uświadomili sobie czynną rolę umysłu w badaniu Galileusz - pisze Kant - stoczył kule po pochyłej płaszczyźnie z szybkością, rjj utn wyznaczył, Torricełli kazał powietrzu utrzymać ciężar, który sam z góry ! w twórcy chemii wedle własnego planu ujmowali i zwracali metalom poszczę-^skltdniki; wtedy pojęli, że „rozum to tylko rozumie, co sam wytwarza wedle własnej Rozum wyprzedza doświadczenie, stawiając pytania i skłaniając przyrodę, ^ u nie odpowiadała: „Zwraca się on do przyrody, aby od niej być pouczonym, wszak-_s niejako uczeń, lecz jako sędzia, który ma prawo zmuszać świadków, aby mu odpowia*

| ji!i u jego pytania".

Dcnąd przyjmowano, że całe nasze poznanie musi stosować się do przedmiotów; |iii to ułożenie uniemożliwiało poznanie a priori. „Trzeba raz spróbować, czy dla po-Li usid metafizyki nie okaże się korzystniejszym przyjęcie, że przedmioty muszą Liać się do naszego poznania. Rzecz ma się tu jak w pierwszym pomyśle Koperni-U. który, gdy objaśnienie ruchu ciał niebieskich nie udawało się przy założeniu, że cała La gwiazd krąży dokoła Słońca, spróbował, czy nie uda się lepiej, jeżeli każe widzowi Lt i natomiast gwiazdy zatrzyma".

Zastosowawszy ideę „przewrotu kopernikańskiego" do filozofii, Kam rozwiązał pnie. jakie był sobie postawił. Wytłumaczył, jak są możliwe sądy syntetyczne lyriari; zarazem wytłumaczył, jak możliwe są nauki, które sądy takie zawierają, powicie matematyka i czyste przyrodoznawstwo. Co więcej, wytłumaczył iw, jak możliwe jest doświadczenie i jak możliwa jest przyroda; rozumiał mm ..doświadczenie" jako naukę doświadczalną, czyli jako prawidłowy zespół Wóf, .przyrodę" zaś jako prawidłowy zespół zdarzeń. Otóż prawidłowość, zarówno *łlów, jak zdarzeń, Kant wytłumaczył jako tw ór sule działających form umysł u. Tworem W samych form jest i nauka, i przyroda.

■ HI. KRYTYKA METAFIZYKI. (Transcendentalna dialektyka). I. Idee no-pW- Rola doświadczenia została przez Kaniowską krytykę zarazem ograniczona i wzmo-ta Wywiódł mianowicie (wbrew empirystom), że nie wszelkie poznanie z doświad-uma się s^ng^zi. Ale zarazem wywiódł (wbrew racjonalistycznym metafizykom),

1

Kam na/ywal je syntetycznymi zasadami (synthttlschc Gnatdttozt) czystego rozsądku ćh wudUfo doświadczenia. ku ich łyk, de kategoryj, i, jak one, rozpadają się na cztery grupy, miarowe* m zasady floto, jakotd, stosunku ł modatności Tnocia grapa zasad jest nieporównanie najwatakpa; odpowiednio do trach tougani icj grupy obejmuje trzy zasady: substancji, przyczy nowości i wu-jcinaeioditalaaia. Te trzy zMidy sumą wedle Kanta podstawę czystego przyrodoznawstwa.