HPIM4372

10 Anders Gustamon. Elżbieta Zsskrzewskd-Mantcrys

świadczone osobom upośledzonym. Przykładowo, krytyka specjalnych rozstrzygnięć prawnych oraz specyficznych usług dla ludzi z upośledzeniami była oparta na założeniach teorii naznaczania, w której akcentuje się jej negatywne skutki. W pewnym stopniu, ów wpływ wywierany na politykę społeczny i usługi może być ujmowany jako pośrednie oddziaływanie uchwalonego w 1980 r. przez Międzynarodową Organizację Zdrowia (WHO) międzynarodowego systemu klasyfikacji. Rozróżnienia istniejące w tym systemie klasyfikacji dotyczą pojęć „uszkodzenie" (impairement). „upośledzenie” (disahility) i „niepełnosprawność" (handicap). Wprowadzenie tych rozróżnień wskazuje na wagę czynników społecznych i kulturowych. szczególnie jeśli chodzi o definicję niepełnosprawność (handicap) jako czegoś, co zależy zarówno od cech osobniczych, jak i od wymagań otoczenia. Dana osoba może być niepełnosprawna (handicapped) w pewnej sytuacji, ale nie w innej, zależnie od poziomu wymagań stawianych przez otoczenie, a także od rodzaju przystosowania wymaganego w dwóch różnych sytuacjach.

Jednym z najciekawszych przykładów ukazujących wagę tych rozróżnień są badania przeprowadzone w warunkach naturalnych przez Norę Groce i opisane w książce Ewryhody Hot Spokc Sign Languagc (Każdy tutaj mówi językiem migowym) (1985). Groce opisuje specyficzną populację zamieszkałą w miejscowości Martha's Vineyard, na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. W miejscowości tej było niezwykle dużo przypadków dziedzicznej głuchoty. Z tego tcź powodu większość ludzi znała podstawy języka migowego, czego skutkiem było ciekawe zjawisko, iż głuchota nie była traktowana jako coś specyficznego czy dewiacyjnego.

Trzy ujęcia

społeczno-kulturowych wymiarów upośledzenia

Nawet jeśli przyjmowanie perspektywy społeczno-kulturowej ma dużą moc oddziaływania w tym sensie, że jest ona często przyjmowana przez polityków społecznych oraz przez osoby świadczące rozmaitego typu usługi, to jednak z drugiej strony specyficzna słabość tej perspektywy polega na braku jej teoretycznego ugruntowania. Soder (1989) przedstawił klasyfikację specyficznych podejść społecznych do upośledzenia, która — jak sądzimy — przyczynić się może do wprowadzenia jaśniejszej i bardziej pogłębionej społeczno-kulturowej ramy upośledzenia.

Pierwsze ujęcie wyróżnione przez Sódera jest ujęciem epidemiologicznym. Pisze on na ten temat: „Wyobraźmy sobie, że przeprowadzamy badania nad rozprzestrzenianiem się głębokiego opóźnienia umysłowego w społeczeństwie i stwierdzamy, że jest ono najbardziej reprezentowane w obszarach, gdzie istnieje pewien rodzaj przemysłu. Nasza natychmiastowa reakcja polega na zadaniu pytania o przyczynę tego stanu rzeczy. Czy istnieje coś w środowisku pracy robotników, co może tłumaczyć nasze odkrycie?” Tak więc model epidemiologiczny koncentruje się na związkach przyczynowych między jednostką a otoczeniem. Głównym założeniem jest to, że upośledzenie jest pewnego typu „nienormalnością” rozumianą jako cecha jednostkowa. Ujęcie akcentujące związki między jednostką a otoczeniem zwykle nie ma nic wspólnego z perspektywą ujmującą upośledzenie jako społeczny czy kulturowy produkt.

Drugie ujęcie Sóder nazywa podejściem adaptacyjnym. Odnoszą się do niego często implicite lub explicite badacze przyjmujący społeczno-kulturową perspektywę upośledzenia.