~LWF0027 (3)

56

jest oczywiście Walhalla, opisana obszerniej jako najwspanialsza z hal bogów, miejsce, do którego spieszą polegli w bitwach wojownicy. Dalej wspomniany jest Thrymsheim, który po swym ojcu, Olbrzymie Thjazim, odziedziczyła Skadi. Breidablik zbudowany przez Baldra ma być miejscem nigdy nie skalanym nieprawością. Mocne podkreślenie tego faktu nie świadczy dobrze o gospodarzach innych boskich siedzib. W Himminbjorgu mieszka Heimdall i stamtąd pilnuje świątyń (valda veom), stojąc na straży bogów {yordr goda). Popija przy tym wesoło miód. Folkvang bogini Freji jest zaś kobiecym odpowiednikiem Walhalli Odyna, tam bowiem trafia druga połowa poległych. Z epizodu w Sadze o Egilu (78) wynika, że właśnie do Folkwangu, a nie do Walhalli, chciał pójść zbolały po śmierci synów Egil, i że tam właśnie trafiać miały szlachetne kobiety (G. Dumezil 1959, 8). Grimnismal kończy wyliczenie siedzib bogów wzmianką, że w Glitnirze mieszka Forseti, w Noatun Njord, a w Vidi - Widar. Niektóre nazwy siedzib bogów' powtarza w Ynglinga sadze (5) Snorri, sprowadzając je jednak, podobnie jak ich boskich właścicieli, na ziemię. Frej w jego euhemeryzują-cej wizji mieszka w Uppsali, Odyn w Starej Sigtunie. Natomiast Njord, Heimdall, Thor i Baldr mieszkają według niego w swych szwedzkich włościach, noszących jednak te same mityczne nazwy, które daje im Grimnismal. Późniejsze, siedemnastowieczne już źródło, umieszcza Breidablik Baldra w pobliżu duńskiej Lejry¹.

Na liście sadyb bogów w Grimnismal brak siedziby grającego dużą rolę w' Eddzie Olbrzyma Aegira. Nie wspomina się też, gdzie mieszka morska bogini Ran. Pieśń w zasadzie ogranicza się do wyliczenia siedzib Asów i niektórych postaci z nimi związanych. Większość z nich umieścić można w Asgardzie. Tam właśnie znajdować się musiały siedziby ewidentnych Asów: Thora, Baldra, For-setiego i Widara, może też Sokkvabekk Sagi. Heimdall mieszkał w Asgardzie przy wjeździe na Bifrost. Warto jednak zauważyć, że z Grimnismal nie dowiadujemy się, gdzie mieli swoje domy inni Asowie, a już szczególnie brak wzmianki, gdzie mieszkał Tyr. Jak już zauważyliśmy, w wyliczeniu brak też Folkvangu Freji. Jak zobaczymy dalej, Walhalla Odyna i Folkvang Freji, choć Snorri umieszcza je w Asgardzie, mają wyraźne cechy zaświatów. Thrymsheim Skadi znajdował się w Jotunheimie i leżał gdzieś w górach, tam też musiały się znajdować i inne sadyby Olbrzymów. Noatun Njorda znajdował się natomiast gdzieś nad morzem lub w morzu, jak zgodnie wskazują i etymologia, i dzieje nieudanego małżeństwa jego gospodarza ze Skadi. Ale gdzie umieścić Alfheim, według etymologii jego nazwy siedzibę Elfów, którą miał jednak władać jeden z Wanów, Frej? Gdzie znajdował się wspomniany już w Yafthrudnismal (39)

Wanaheim?². Jego nazwa oznacza „świat Wanów” i jako taki umieścić go należy poza „naszymi” światami Asgardu i Midgardu. W Wanaheimie widzieć też należy mieszkanie Hoenira, który znalazł się wśród Wanów jako zakładnik, co tłumaczy brak jego domu w wyliczeniu siedzib Asów. Pytanie tylko, czy Wanaheim (i ewentualnie Alfheim) wyobrażano sobie w Utgardzie, pod nimi, w podziemiu zaświatów, czy też może w niebiosach (J.P. Schj0dt 1991, 306-307) czyli tam, gdzie Snorri (Gylf. 3, 52) pod wpływem chrześcijaństwa umieścił Gimle, świat tożsamy dla niego z niebem, gdzie mieszkać mają świetliste Elfy, położony za wodą Oceanu, tam, gdzie krąg ziemi styka się ze skrajem niebios (himins enda).

Bogowie, a ściślej Asowie, choć zwani byli mianem reginn („radzących” lub „rządzących”³), od chwili pojawienia się Norn, gdy odwróciło się od nich szczęście, rządzili już tylko bieżącymi sprawami tego świata. Nie władali natomiast jego losem. Co więcej, ich własnym przeznaczeniem jest śmierć w ragna-rók. A zatem Asowie pozbawieni byli dwóch ważnych atrybutów boskości: wszechmocy i nieśmiertelności. Różnią się pod tym względem od bogów religii objawionych, żydowskiego Jahwe, chrześcijańskiego Boga Ojca i Allaha muzułmanów; podobni są za to do bóstw innych religii pogańskich. Ich śmiertelność różni ich też jednak od Wanów i - zapewne - Elfów.

Ragnarók to ostateczne przeznaczenie (rok) bogów (ragnar), oznaczające śmierć większości z nich i zagładę obecnego świata⁴. Nadejdzie nieuchronnie. O tym, że musi przyjść, mówią kilkakrotnie już pierwsze poematy skaldów. W anonimowym Eriksmal (7) z 954 roku otrzymujemy następujące wyjaśnienie, dlaczego Eryk blod0x musiał zginąć w bitwie, choć był dzielny i gorliwy w kulcie pogańskim. Otóż Odyn potrzebuje jego pomocy, a jak powiada skald „nikt nie wie kiedy Wilk napadnie na siedziby bogów”. Podobne wyjaśnienie, dlaczego zginął Hakon Dobry, znajdujemy w Hakonarmal (str. 16 i 20) Eyvinda skaldaspillir.

Nadejście ragnarók zapowiadać będą złowrogie znaki. Voluspa (41) po opisie narodzin żywiącego się trupami wilka - pożercy księżyca stwierdza, że ten:

1

Patrz niżej, s. 213.

2

   Twierdzenie, że Wanaheim jest jedynie późną konstrukcją Snorriego (R. Simek 1995, 447) jest więc nieuzasadnione, Vafthrudnismal uznawany jest zgodnie za jedną z najstarszych pieśni mitologicznych Eddy.

3

   Patrz niżej, s. 72.

4

   Z ragna_y genetiyus od reginn - „bogowie”, i rok - „ostateczne przeznaczenie”; J. dc Vries 1962, 432. Słowo ragnarók nie oznacza więc zmierzchu (rókr) bogów, co jest reinterpretacją sensu tego słowa (pojawiającą się zresztą już u Snorriego), w dziewiętnastym wieku spopularyzowaną przez Gottedrdamerung Richarda Wagnera. R. Simek 1995, 331.