klszesz214

1030 K. MOSZYŃSKI! KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

wacji (56 i 152). Oczywiście jest to przypadek, ale przypadek dość symptomatyczny.

728. Znając absolutną wartość tempa danej melodii tanecznej oraz wiedząc, jakie są wartości iloczasowe kroków odnośnego pląsu i jakie mianowicie kroki, wzięte pod względem iloczasu, przeważają, możemy sobie zdać w przybliżeniu sprawę z rzeczywistej ruchliwości tańca, tzn. z ilości ruchów przypadających w danym tańcu na 1 minutę względnie na 1 sekundę. Tak np. podstawowym z iloczasowego punktu widzenia krokiem huculskiego arkana, tańczonego pod melodię, przy której J=144, jest ruch ósemkowy (cztery takie ruchy przypadają na jeden dwućwierciowy takt); nawet przysiady odbywają się w ósemce¹. Domieszka ruchów ćwierciowych jest stosunkowo niewielka (ich ogólna ilość w całym tańcu, opisanym przez Z. Kwaśni-cową, ma się do ogólnej ilości poprzednich jak 1:4), a ruchów szesnastkowych i ósemkowych przedłużonych (^s/ie) jeszcze mniejsza². Wynika z tego, że typowa ruchliwość arkana = (^ ==) 288; czyli że na każdą sekundę przypada ponad 4 poruszenia. Drobny (góralski) w Tatrach, co to wedle samych górali tańczy się „do wścieku", wykonywany bywa bardzo krótkimi (drobnymi) kroczkami na palcach pod akompaniament dosięgający największych znanych mi u Słowian szybkości (J=160—192); ruchy i tu przeważają ósemkowe (kroków ósemkowych i innych przypada po cztery na dwućwierciowy takt w rytmie ^ lub J"J Jj itp.); czyli że za typowy ruch tego „wście

kłego" pląsu można uważać krok= (J*¹ —) 320—384, co daje ponad 5—6 „drepnięć“ na sekundę! Jest to tempo blisko trzykroć większe od najszybszego tętna człowieka w silnej malignie³. Najżywszy, jakby się zdawać mogło na podstawie akompaniamentu, korowód bałkański lesko vaćka 8etvorka, dla którego D. Janković podała J = 192, jest znacznie mniej ruchliwy od drobnego; przeważają tu takie ruchy jak: na „raz" — krok jedną nogą w prawo, na „dwa“ — dostawienie drugiej nogi itd.; ruchów tych przypada po dwa na każdy dwućwierciowy takt; zatem długość trwania każdego z nich = (J=) 192, co daje ruchliwość równo dwa razy mniejszą od największej ruchliwości góralskiego.

Jasne jest, że określenie ruchliwości tańca bardzo nas zbliża do zorientowania się w jego rzeczywistej szybkości, ale całkiem precyzyjnie jej nie oddaje nawet w tych wypadkach, kiedy taniec składa się z samych tylko kroków równych sobie pod względem iloczasowym (np. z samych tylko ósemkowych). Każdy przecież rozumie, że jeśli w danej chwili ma, dajmy na to, wykonać w ciągu jednej sekundy <?ztery kroki znacznej czy choćby normalnej wielkości, ruchy jego będą musiały być szybsze, niż, powiedzmy, w chwilę później, kiedy mu każą w ciągu identycznego czasu wykonać tyleż kroków bardzo drobnych. Krótko mówiąc, aby się zorientować w szybkości ruchów tańca musimy znać oprócz wszystkiego, o czym była mowa wyżej, jeszcze wielkość tanecznych kroków. Tej zaś przeważnie się nie uwzględnia w etnograficzno-choreograficznych pracach, albo też podaje się ją w sposób niewystarczający (np, „duży krok", „zwykły krok“, „mały krok"). — W każdym razie, wracając jeszcze na ■chwilę do naszego zestawienia tańców góralskiego i tzw. „lesko-wackiej czwórki", musimy się zastrzec, że choć pierwszy z nich jest mn. w. dwakroć ruchliwszy od drugiego, to jednak — ponieważ z bezwzględną pewnością kroki jćgo są dość znacznie drobniejsze — może mieć szybkość ruchów wcale nie o wiele większą (jeśli w ogóle jest ona większa) od szybkości poruszeń wspomnianego serbskiego korowodu.

724. Wyznacza sobie Słowianin rytm taneczny i tempo bądź przy pomocy muzyki wokalnej czy instrumentalnej — i to jest regułą, bądź też — wyjątkowo — skandując tekst (czasem złożony z samych tylko luźnych wyrazów, pozbawionych wszelkiego sensu), albo też klaskając w dłonie, stukając jakimikolwiek odpowiednimi przedmiotami etc. Zresztą klaskanie dłonią o dłoń, o biodro itp. miewa też często takież znaczenie jak trzaskanie w palce, tupanie, hołubce, brząkanie do taktu metalowymi kółkami u pasa, luźne wykrzyki, gwizdnięcia itd., co wszystko praktykuje się na ogół u Słowian tylko jako ozdobne dodatki do akompaniamentu muzycznego, względnie jako regularne lub przygodne akcentowanie zmiany tanecznego kroku ozy tematu albo figury, wreszcie — i to najczęściej — jako takież akcentowanie rytmu wyznaczonego przez muzykę⁴.

Z narzędzi muzycznych (§§ 813 sq.), używanych w czasie tańców, na pierwszym miejscu wymieńmy janczary umocowywane do nóg {cf. § 278 s. 352; niżej fig. 377) oraz berła dzwonkowe, stosowane przez Wielkorusów syberyjskich (i Łotyszów), a dawniej zapewne też przez zachodnich Małorusinów, Polaków itd. specjalnie do wybijania ta-

Mianowicie w piorunującym ruchu ósemkowym następuje rzucenie ciała w dół i równie błyskawicznym ruchem ósemkowym unosi się je w górę bez powrócenia do postawy wyprostowanej; następnie znów ósemkowy ruch rzuca ciało ku ziemi i znów takiż ruch podrywa je w górę itd.

* Po wyłączeniu introdukcji choreograficznej, odmiennej od całej reszty tańca, ogólna ilość kroków (ruchów) w opisie Kwaśnicowej wynosi 136, w czym kroków ósemkowych jest 96, ćwierciowych 24, szesnastkowych 9 i ósemkowych przedłużonych 7 (introdukcja zawiera 4 ruchy ćwierciowe i polega na kołysaniu się z boku na bok).

^:1 Tętno to wynosi bowiem mn. w. 130 uderzeń na minutę czyli ponad 2 uderzenia na sekundę.

O „synkopowych" tupaniacli ob. § 714.