~LWF0028 (4)

r

czas gdy Hedeby leżało w pustynnym wówczas rejonie Jutlandii. Tu^w BiT<ig^dbvwały^ie targana które przywozili swe towary mieszkańcy Upplandu. Birka, podobnie jak Hedeby, nie znajdowała się bezpośrednio nad brzegiem otwartego morza. Okrg t y_. w pł y w a ł y . .n a i eziofo-z-MUr za bałtyckiego przez jpgzesmyk. Miasto posiadało trzy przy-sianie; wprawdzie zamarzały one zimą/^ale działafność handlowa w mieście trwała nieprzerwanie, kupcy bowiem po lodzie przywozili futra (wśród wykopalisk odnalezio-. no kościane łyżwy, siekiery do wyrębu lodu oraz obuwie z kolcami, które ułątwiały poruszanie się po lodzie).

Prace wykopaliskowe w Birce rozpoczęto w latach siedemdziesiątych XIX w. Kontynuuje się je do dziś.²⁷ Archeologowie odkryli tu co prawda szczątki domów, stan ich jednak nie pozwolił na rekonstrukcję. Na górującym nad miastem wzgórzu wznosiła się warownia. Odkopana część okalającego miasto wału, zbudowanego z kamieni i ziemi, sięga połowy X stulecia. W zachowanym fragmencie wału odkryto co najmniej sześć otworów. Widocznie w tych miejscach właśnie znajdowały się drewniane baszty.

Liczba mieszkańców Birki. podobnie jak mieszkańców Hedeby, była — na ówczesne stosunki — dpść-znaczna. Warstwa wykopaliskowa, w której znajduje się Birka. tak zwana czarna ziemia, obejmuje obszar 12 hektarów i ma grubość do 2,5 metra (nazwę swą otrzymała od ziemi •o -ciemnej barwie, szczególnie intensywnej po nawilgoceniu). Archeologowie odkryli pod kurhanami ponad 2 tysiące grobów. Do ichwili obecnej zbadano ich ponad tysiąc. Istnieje -tu również bliżej nie ustalona ilość grobów^T bez kopców.

Jest to naj\viększe_yy_pó^nocnej Europie cmentarzysko z owych czasów. Groby sąnader różnorodne. Spotyka się fu~~groT5y^eiałopalne i szkieletowe, groby bogato wyposażone i skromne, zawierające niewiele przedmiotów. Liczne są pochówki w drewnianych komorach. W tego rodzaju grobach znajduje się szczególnie dużo przedmiotów świadczących o rozległych powiązaniach Birki z poszczególnymi rejonami Skandynawii i Europą zachodnią, zwłaszcza zaś ze wschodem, co potwierdza w pełni wiadomości

£

A

4F

o stosunkach handlowych Skandynawów podane przez historyków oraz geografów arabskich z IX i X stulecia. W jednej z komór grobowych iodkryto szczątki kobiety, prawdopodobnie możnego pochodzenia; na tamten świat zaopatrzono ją we wcale pokaźny dobytek. W tym samym grobie znaleziono szczątki innej kobiety, którą — jak można przypuszczać z uwagi na-skręcenie zwłok —pochowano żywcem. Bez wątpienia był to, podobnie jak w Oseberg, grób pani i jej służącej. W niektórych grobach w Birce natrafiono na pozostałości spalonych łodzi grzebalnych.

Wszystkie te groby świadczą o pogańskich wierzeniach mieszkańców Birki oraz ich pogańskich wyobrażeniach o życiu pozagrobowym. Ale obok takich pochówków odkryto tu również zupełnie inne: zgodne z rytuałem chrześcijańskim; zawierają one medaliki w kształcie krzyża, nie zawierają natomiast żadnego wyposażenia. Ciekawe są zwłaszcza przypadki umieszczania w grobach krzyży razem z pogańskimi amuletami. W niektórych grobach wojownicy pochowani są wraz z rynsztunkiem. Najwięcej jednak jest tu grobów ludzi trudniących się handlem. W części z nich znaleziono nieduże wagi, używane do ważenia cennych kruszców (które, podobnie jak monety, odmierzano w handlu na wagę), a w bardzo wielu odważniki. Wszystko to jest również zgodne ze świadectwami źródeł pisanych. Żywot Ansgara, którego autor dwukrotnie odwiedził Birkę w pierwszej połowie IX w., -przekazuje nam -wiadomość, że ludność tego miasta stanowią kupcy. Miastem władał _korru ng„szwędzkj^rnaj_ący tuawego-r&zy-. denta. Widocznie więc posiadało ono znaczną autonomię, a także -^jak twierdzT R im bert — wjasjayjEEIhg. Żywot Ansgara podkreśla, że BirkjL^byłaJiardzo zainteresowana trzymywaniu siQ&unkó<w handlowych iz fryzyjskim miastem Doresta d.

Wśród wykopalisk znajduje się arabskie i irańskie srebro w postaci monet oraz klejnotów, bizantyjski brokat, chiński jedwab, zachodnioeuropejskie monety, fryzyjskie ubiory, szklane i gliniane wyroby z niemieckiej Nadrenii, broń z państwa Franków. Wyżej mówiliśmy już, że mieszkańców Birki łączyły szczególnie silne kontakty ze wschodem. ²³