~LWF0048 (3)

98

dzie Snorriego Surlusona. Ale Snorri (Gylf 3) przypisał Odynowi dodatkowo cechy Boga chrześcijan:

Żyje on przez wszystkie wieki, królując nad całym swoim królestwem i rządząc wszystkimi rzeczami - dużymi i małymi. On stworzył ziemię i niebo i powietrze i wszystko co do nich należy. Ale największym jest to. że stworzył człowieka i dał mu duszę, która może żyć i nigdy nie zginie, nawet gdy ciało zgnije w ziemi lub spali się na popiół.

Odyn byłby więc nie tylko najwyższym i najstarszym z bogów, ale też istotą nieśmiertelną, stwórcą wszechrzeczy, bogiem panującym nad światem, jego przeznaczeniem i jego sprawami. Jest to wizja jaskrawo sprzeczna ze wszystkim, co wiemy o roli bogów w religii Skandynawii, także z tym co wielokrotnie pisze o Odynie w innych miejscach swojej Eddy Snorri (E.O.G. Turville-Pe-tre 1964, 35 i 55). Również przydomek Allfodr („ojciec wszechrzeczy”), którym Snorri określa Odyna {Gylf. 3 i 19), jest zapewne tylko kalką chrześcijańskiego omnipater (R. Simek 1995, 13). Pierwotnie zwano go natomiast mlfodr („ojciec poległych”), co wskazuje na związki z zaświatami, gdzie też początkowo znajdować się mogła jego Walhalla. W innym miejscu swej Eddy Snorri (Gylf 20) przedstawia już Odyna w bardziej pogańskich szatach. Odyn i w tej wersji jest wszakże najczcigodniejszym i najstarszym z Asów, który decyduje o wszystkich ich sprawach, a ci podążają za nim, jak dzieci za ojcem¹. Snorri określa go tu ponownie mianem Allfodr, tym razem „dlatego, że jest ojcem wszystkich bogów; nazywa się także Valfodr, ponieważ wszyscy wojownicy polegli w walce są jego przybranymi synami, dla nich stworzył Walhallę i Vingolf - a nazywają się oni einherjar'. I tu dopiero docieramy do bardziej autentycznych cech jego postaci. W jego literackim obrazie zgadza się z dawną tradycją przynajmniej jedno: Odyn był stwórcą pierwszej pary ludzi, Aska i Embli, lecz nie sam, a wraz z Hoenirem i Lodurem², on też był wraz ze swymi braćmi Wilim i We stworzycielem obecnej postaci świata.

Pamiętajmy jednak, że bogiem-suwerenem był pierwotnie u Germanów Tyr, którego kult w schyłkowym pogaństwie skandynawskim wprawdzie zanikał, ale to on przecież jest germańskim odpowiednikiem innych indoeuropejskich bóstw jowiszowego typu. Cechy bóstwa naczelnego miał zresztą również gromowładny Thor, otaczony przez boendir (prostych wojowników i wolnych gospodarzy) ogromną czcią. Nie wiemy więc, który z najważniejszych Asów: Odyn, Tyr czy Thor kryje się za archaiczną formułą rytualną hinn allmatki ass („wszechpotężny As”)³. Runa ą zwana oss, jest jednak według islandzkiego poematu o runach znakiem Odyna. Czytamy tam o niej:

Oss to stary Gaut [= Odyn]

Książę Asgardu,

Pan Walhalli.

Przekonania, że jest to runa Odyna, doszukać się można zresztą już w staro-angielskim poemacie o runach⁴. Wskazuje to na rolę Odyna jako Asa par excel-lence.

Podstawowe rysy natury Odyna przedstawia Snorri w Ynglinga sadze (6-7). Bóg pojawia się tu jako wódz ziemskiego plemienia Asów. Snorri opisał go następująco:

Gdy Asa-Odyn przybył do krajów północy, a wraz z nim bogowie (diar), to jak się podaje za prawdę, wprowadzili i nauczali oni sztuk (id rot lir), które ludzie długo jeszcze potem praktykowali. Odyn był najbieglejszy z nich wszystkich, i od niego pozostali przejęli wszystkie te sztuki, które on pierwszy z nich poznał i jako jedyny umiał najlepiej. Powiedzieć tu też trzeba, dlaczego tak bardzo był szanowany. A takie są tego przyczyny. Był piękny i miał tak godny wygląd, że gdy siedział wśród swoich przyjaciół, dodawało to wszystkim ducha. Ale gdy był wśród wojska zdawał się straszny swoim wrogom. Wynikało to z tego, że znał sztukę, która pozwalała mu zmienić swój wygląd i postać, jak tylko zapragnął. Druga przyczyna była zaś taka, że mówił przekonująco i mądrze, a wszyscy, którzy go słyszeli, sądzili, że ma rację. Wszystko co powiedział, było ujęte w rymy, tak jak dziś tworzy się poezję zgodnie ze sztuką skaldyczną. On i jego kapłani nazywani więc byli kowalami pieśni (Ijodas-midr), i to od nich sztuka ta rozpowszechniła się w krajach północy. Odyn potrafił też i to, że w bitwie mógł uczynić swych wrogów ślepymi i głuchymi, lub sparaliżować ich strachem lak. że ich oręż nic ciął mocniej od kija. Natomiast jego ludzie walczyli bez kolczugi i byli wściekli jak psy i wilki, gryźli własne tarcze, i byli silni jak niedźwiedzic i tury. Zabijali ludzi, i ani ogień, ani żelazo nic mogły nic im zrobić. Nazywano to szałem berserków. Odyn umiał zmieniać swoją postać. Zostawiał wtedy swoje ciało jak pogrążone we śnie lub martwe, a sam stawał się ptakiem lub zwierzęciem, rybą lub wężem, i mógł w mgnieniu oka przenieść się w odległe kraje, czy to w swoich sprawach, czy też innych ludzi. Potrafił i to, że przy pomocy samych tylko słów swoich mógł rozpalić ogień, uciszyć morze i skierować wiatr w dowolną stronę tak, jak chciał. (...)⁵. Odyn miał ze sobą głowę Mi-mira, a ta mówiła mu wszy stko, co się działo w innych światach. Czasem budził zmarłych ludzi leżących w ziemi, lub sadzał się pomiędzy powieszonymi. Dlatego zwany był panem zmarłych i panem

1

   Tym razem literackim wzorcem takiego obrazu Odyna był zapewne dla Snorriego starożytny Zeus/Jupiter.

2

   Tak wg Vsp. 17-18: lub jeśli przywołamy Gylfaginning (9), wraz ze swymi braćmi Wilim i We (patrz wyżej, s. 37-38).

3

   Snorri, Heimskringla, Hakonar saga goda 14. Złożenia asabragr i landas interpretuje się jako określenia Thora, nie przesądza to jednak o tym, który z Asów był najpotężniejszy (allmatki), mity wskazują, że był to raczej Odyn. Przyznać tu jednak trzeba, że wśród jego heiti element all-pojawia się tylko w późnym Allfodr. Trudno więc rozstrzygać, który z bogów najbardziej był Asem, por. J. dc Vries 1957, 150.

4

   J. dc Vries 1957, 74; E.O.G. Turville-Pctrc 1964, 71.

5

   Pomijam tu zdanie brzmiące: Odyn „Miał statek, który nazywa się Skidbladnir, na którym żeglował przez odległe morza, a który można było zwinąć jak płat materiału i schować”. Wszystkie źródła poza Ynglinga sagą 7 przyznają Skidbladnir Frejowi (patrz niżej, s. 184) i jego oddanie w ręce Odyna jest w tym miejscu wyraźną chyba pomyłką Snorriego.