~LWF0073 (4)

6

Kultura Skandynawów w IX—XI w

W ostatnich czasach uczeni, zwłaszcza skandynawscy, włożyli wiele trudu w wyjaśnienie i sprecyzowanie różnorodnych problemów historii Europy północnej. Nagromadzono ogromny i ciekawy materiał archeologiczny; specjaliści runologowie opracowali dokładniejszą interpretacją inskrypcji; znaczne sukcesy osiągnęła też numizmatyka, systematyzując coraz większe ilości odnalezionych monet; obfita literatura dotycząca dziejów staró-skandynawskiej mitologii wzbogaciła się o wyniki nowych licznych badań; krytycznej konfrontacji poddano informacje o Skandynawach przekazane nam przez kronikarzy zachodnioeuropejskich i historyków arabskich.

A jednak problem przyczyn wypraw wikingów nadal nie jest rozstrzygnięty do końca. Niektórzy historycy sądzą, że w ogóle nie można zadowalająco wyjaśnić tej eksplozji aktywności i agresywności ludów skandynawskich.⁷⁷ Część uczonych usiłuje znaleźć odpowiedź, wszelkimi sposobami pomniejszając znaczenie i skalę wypraw wikingów, sprowadzając je do „normalnej aktywności epoki wczesnego średniowiecza⁰.⁷⁸ Szereg publikacji poświęconych wyprawom wikingów wspomina tylko mimochodem o ich przyczynach; autorzy tych dzieł zazwyczaj ograniczają się do ogólnikowych rozważań na temat roli handlu i żeglugi w życiu Skandynawów we wczesnym średniowieczu, głodu ziemi w ich ojczyźnie oraz trawiącej ich przemożnej żądzy przygód i łupów.⁷⁹ Rozważania

te bynajmniej nie są bezwartościowe, jednakże zwykłe nagromadzenie nawet wielu faktów lub zbadanie okoliczności traktowanych jako przyczyny nie może w pełni wytłumaczyć zjawiska historycznego.

Gdy zastanawiamy się nad tym, co spowodowało nor-mańską ekspansję w Europie, natrafiamy na szereg sprzeczności; z jednej bowiem strony dochodzimy do wniosku, że napady wikingów na inne kraje musiały niewątpliwie posiadać swe źródła w wydarzeniach, które miały miejsce na długo przed IX w., z drugiej zaś strony nasuwa się spostrzeżenie, iż owe wyprawy wszczęte zostały nagle. Widzieliśmy już, że ekspedycje, początkowo podejmowane przez stosunkowo nieliczne oddziały, wkrótce przerodziły się w znacznie szerszy ruch, który .ogarnął różne warstwy społeczeństwa skandynawskiego. Wyprawy i przesiedlenia z Norwegii, Danii i Szwecji wywarły ogromny wpływ na historię tych krajów w IX—XI stuleciu i na życie kilku pokoleń ich mieszkańców.

Aby lepiej uświadomić sobie skalę zaszłego wówczas przełomu, przypomnijmy, że w epoce poprzedzającej wyprawy wikingów większość ludności Skandynawii bytowała w warunkach wzajemnej izolacji, w odosobnionych osadach, w odciętych od świata zewnętrznego dolinach i nad fiordami, na wyspach i w głuchych zakątkach, twb-rząc nierozerwalną całość tylko z miejscową przyrodą, ograniczającą krąg jej zainteresowań i potrzeb. Mały światek, w którym od pokoleń toczyło się życie Skandynawa, był dlań jedynym znanym i niezbędnym do życia światem. Wszystko, co znajdowało się na zewnątrz jego doliny, heradu lub fylki, było mu obce i wrogie. Skandynawowie nawet w wiekach późniejszych długo czuli się nie Norwegami, Szwedami czy Duńczykami, lecz wyłącznie członkami swego plemienia, mieszkańcami tego lub innego odosobnionego rejonu. Tu żyli od zamierzchłych czasów, tutaj znajdowali się ich bogowie, tu były groby ich przodków i tylko tutaj czuli się u siebie, pewni powodzenia swej działalności — mechanizmu raz na zawsze puszczonego w ruch, .niezmiennego i podporządkowanego rytmowi ustanowionemu przez naturę.

151