~LWF0111 (3)

224

czył z Lokim o Brisingamen, nazywa się go też Vindler¹. Ulf Uggason opisał w Husdrapie obszernie tę opowieść, i jest tam stwierdzone, że obaj byli w^rtedy w postaciach fok”. Dalej, nie wiadomo na jakiej podstawie, Snorri stwierdza, że „Heimdall jest synem Odyna”.

Heimdall należy do najważniejszych i zarazem najmniej znanych bogów skandynawskich. Sens jego imienia pozostaje niejasny. W odróżnieniu od większości skandynawskich bogów nosi on imię dwuczłonowe. Stosunkowo pewny jest związek jego pierwszego członu ze słowem heimr, „świat”, drugi można odczytywać bardzo już rozmaicie. Jedną z możliwości jest jego interpretacja jako określenia świetlistego „blasku” (podobnie jak w imieniu Mardoll), inną dopatrzenie się w dallr pojęcia „pień drzewa”². Z takiej etymologii wzięła się zaproponowana przez H. Pippinga (1925) teza przypisująca Heimdallowi rolę personifikacji drzewa świata. Znajduje ona pewne oparcie w Eddzie poetyckiej. W Lokasennie (48) Loki w obraźliwy sposób ubolewa nad ciężkim losem Heim-dalla, który stać musi prosto (dodać można - jak drzewo) i czuwać jako strażnik bogów. Wskazywałoby to na jego rolę boskiego słupa świata, co nie jest w pogańskich mitologiach niemożliwe, i tłumaczyłoby niektóre dziwne cechy jego charakteru, jak choćby to, że prawie nie potrzebuje snu. W Hyndluljod (34) określony jest mianem nadgofgan man, co interpretowane jest jako określenie osoby, która ma w swej głowie gwóźdź, wokół którego obraca się sklepienie niebios - gwóźdź ten bowiem można utożsamić z gwiazdą polarną³. Pasowałby tu przydomek Hallinskidi, który może oznaczać istotę skłonną do świecenia (J. de Vries 1962, 205). Taka interpretacja znajduje pewne oparcie porównawcze w szamanizmie lapońskim i syberyjskim, a nawet w mitologii greckiej i indyjskiej. Nie są z nią też sprzeczne oczywiste związki Heimdalla z niebiosami (na które wskazują nazwa i ulokowanie jego siedziby) oraz z praoceanem, miejscem, gdzie po narodzinach został wzmocniony wodą (ale także mocą ziemi). I właśnie w wodzie w postaci foki Heimdall stoczył swój pojedynek z Lokim. Ale nie jest to jedyny klucz do zrozumienia tej postaci.

Heimdall, jak słusznie zauważył Georges Dumezil (2000, 171-188), jest bogiem związanym z początkiem i końcem świata, a jego los splata się z losem Lo-kiego. Jeśli przyjmiemy interpretację Kurta Schiera, to ich walka miała miejsce w początkach świata, a przy końcu świata obaj spotkają się znowu i wzajemnie

zabiją. Wcześniej jednak Heimdall jako strażnik bogów musi jeszcze, dmąc w Gjallhorn, wezwać ich do ostatniej walki.

Mit mówiący o pierwszym boju Heimdalla z Lokim znamy w szczątkowej formie. Według Snorriego obszernie opowiadał o nim w Husdrapie Ulf Ugga-son. Ale my z jego strof znamy już tylko krótki, nie do końca jasny fragment. Brzmi on następująco (Skj. BI, 128):

Mądry w radach walczy sławny strażnik bogów, z Farabautiego najprzebieglejszym synem na [lub przy] Singastcin.

Dzielny i bardzo silny,

Syn dziewięciu matek Zapanował nad hafnyra.

Opiewam to w mej pieśni.

Z jej zachowanego u Snorriego fragmentu wynika, że walka toczyła się o wyspę, według interpretacji Kurta Schiera doprowadziła ona do powstania świata. Snorri jednak zdecydowanie twierdzi, że w mówiącym o boju Heimdalla z Lokim fragmencie Husdrapy Ulf Uggason opisał ich walkę o Brisingamen, naszyjnik Freji ukradziony przez Lokiego i odzyskany przez Heimdalla. Czy mamy tu do czynienia z dwoma pomieszanymi mitami, czy z rozwojem lub reinterpretacją jednej i tej samej opowieści - rozstrzygnąć nie sposób. Pytania, co w strofie Ulfa Uggasona oznaczają słowa singastein i hafny ra doczekały się już wielu odpowiedzi. Na ogół widzi się w nich albo wyspę (wybrzeże), o którą lub na której toczy się walka Heimdalla z Lokim, albo klejnot, o który toczy się walka. W hafnyra próbowano ponadto dostrzec orientalny orzech, niesiony przez prądy morskie, wyrzucany na brzegi Skandynawii i stosowany jakoby w magii płodności. Niestety, żadna z tych interpretacji nie jest do końca przekonująca.

Heimdall posiada róg Gjallhorn, w który zadmie ostrzegając bogów przed nadciągającym ragnarók (Voluspa 46; por. Gylfaginning 50).

Cieszą się synowie Mimira,

Poznając przeznaczenie,

Głos Gjallhornu Rozbrzmiewa, Heimdall Dmie weń mocno.

Wznosząc róg \hom] do góry,

A Odyn rozmawia Z głową Mimira.

Znamienne jest tu zestawienie wagi działań Heimdalla i Odyna. Choć obaj nie potrafią zapobiec nieuchronnemu biegowi przeznaczenia, widać, że znaczenie ich usiłowań jest podobne. Snorri (Gylf. 27) róg Heimdalla określa mianem

1

   Dwie możliwe etymologie to: „chroniący od wiatru” lub „wietrzne morze”, sens tego przydomku i jego związek z postacią Heimdalla pozostaje niejasny, tak R. Simek 1995, 445.

2

   J. de Vries 1962, 219; B. Maier 1999, 236.

3

   U. Dronke 1992, 667-668 (za H. Pippingicm); por. J. dc Yries 1957, 240.