skanuj0083

i

psychoanaliza

własnych uczuć i myśli, na jawie i we śnie, w kontekście zdarzeń aktualnych i minionych, w szczególności sięga się do wspomnień z wczesnego dzieciństwa oraz do zdarzeń głęboko skrywanych przez osobę. Uzyskane dane poddaje się interpretacji. Obserwacja, zrozumienie i przedyskutowanie z pacjentem jego emocjonalnych sposobów reagowania na proces diagnozy stwarza niepowtarzalną możliwość zrozumienia struktury jego osobowości i wynikających z niej trudności w stosunkach międzyludzkich.

W świetle p. człowiek utracił status osoby wolnej. Jest bowiem bezsilny wobec przeżywanych, nieświadomych namiętności. Instynkt seksualny (eros) i instynkt śmierci (thanatos) jako czynniki biologiczne nie są jedynymi siłami spoza świadomości warunkującymi zachowanie człowieka. Dochodzą do nich tłumiące je czynniki kulturowe: wartości, normy i reguły postępowania.

Badania psychoanalit. utorowały drogę do rozpatrywania problemów seksualnych jako faktów psych, oraz do zrozumienia ich sensu i znaczenia. Zapoczątkowały też kliniczne studia biograf., polegające na długotrwałym diagnozowaniu indywidualnych przypadków. Zasługą p. jest nie tylko rewaloryzacja roli podświadomości w życiu człowieka, ale także ukazanie możliwości deformacji idei etycznych i rei. oraz wykazanie powiązań świadomości z domeną przeżyć poniżej jej progu. Cennym wkładem do współcz. badań nad zachowaniami spot. była koncepcja frustracji i jej związku z agresją, przyczyniając się m.in. do poznania problemu tzw. uprzedzeń (np. rola kozia ofiarnego). Dzięki p. zaczęto doszukiwać się psych, uwarunkowań wielu chorób, jak np. nerwice wegetatywne, wrzody żołądka, zaburzenia krążenia krwi, alergie, choroby skórne itp., a w ślad za tym wprowadzać do lecznictwa metody psychol. oddziaływania na pacjentów.

W rozwoju p. można wyróżnić następujące nurty: 1) klas., wiernie kontynuujący poglądy prekursora — Freuda; 2) psychologię analityczną C.G. Junga; 3) psychologię indywidualną A. Adlera; 4) psychoanalizę społeczną, zw. neopsychoanałizą, rozwijaną m.in. przez K. Horney, E. Fromma i H.S. Sullivana; 5) p. lingwistyczną J. Lacana. W ramach podejścia psychoanalit. powstało ponadto wiele koncepcji szczegółowych, jak np. analiza transakcyjna E. Berne, teoria relacji z obiektem M.S. Mahler czy też rozwojowa teoria kryzysów tożsamości E. Eriksona. P. stała się nie tylko jednym z gł. nurtów psychologii

XX w., lecz również ważnym kierunWflK w humanistyce współcz., oddziałując na hk dyscypliny nauk., literaturę i sztukę. Jej lj|S przeniknęły także do kultury masowe), |jfl| wadząc do powstania specyficznego stylu® cia (por. -> freudyzm, -* pedagogika psy#® dynamiczna).    j

psychodrama, jedna z projekcyjnych iflt j tod diagnozy i terapii zaburzeń psych., l|^§ J wic, nieprzystosowania spoi. oraz rozwliyj! ! wania trudnych i konfliktowych sytuacji ||f    ;

terpersonalnych, polegająca na improwl® { wanym odgrywaniu przez członków grujl l pracującej pod kierunkiem terapeuty udraiłijr tyzowanych zdarzeń, sytuacji i ról spoi; Jjj celem jest ujawnienie, poznanie i przepracuj wanie często nie uświadamianych motywóif postaw, tendencji, trudności i zahamowif manifestujących się w różnych sytuacjach ||ft i terpersonalnych. Metoda p., zapoczątkowali! przez J. Moreno, jest stosowana prza^t wszystkim jako technika pomocnicza w pttyi choterapii grupowej, także w doskonaleniu zaw. nauczycieli.

PTP -► Polskie Towarzystwo Pedagogiczni,

PUS (pomyśl — uzupełnij — sprawdl), opracowany przez pedagogów i psychologów w Niemczech w latach 70. system edukacyjny (w jęz. niem. LUK: lernen — iiben — kontroli lieren, uczyć się — ćwiczyć — kontrolować)! jest stosowany w edukacji wczesnoszkolni), w poradnictwie logopedycznym, reedukacji i rehabilitacji jako uniwersalny zestaw ćwl czeń z elementami samokontroli; wykorzystuje się go w nauczaniu takich przedmiotów, jak: matematyka, język ojczysty, języki obce, biologia, muzyka; bogato ilustrowane zeszyty ćwiczeń z zestawem samokontrolnym zachęcają do kształcącej zabawy i uczenia się, pozwalając nauczycielowi na różnicowanie w toku lekcji tempa i poziomu trudnośck PUS łączy w sobie trzy istotne elementy: naukę, zabawę i samokontrolę, rozwijając u dzieci zdolność do myślenia i zapamiętywania, uczy też wytrwałości i samodzielności.

pyknik, typ budowy ciała (osoby tęgie, owalne, niskiego wzrostu), który koresponduje wg -» konstytucjonalnej typologii E. Kretschmera z temperamentem cyklotymicznym (osoby łatwo nawiązujące kontakt z otoczeniem, cechujące się żywymi reakcjami emocjonalnymi oraz skłonnością do okresowych zmian nastroju — od radości do smutku i odwrotnie).

tnc|onalizacja [łac. ratio 'rozum’]: X) psy-i /ni/ (eden z nieświadomych mechanizów ob-.......ych osobowości polegający na uzasadni,min, usprawiedliwianiu argumentami ra-i imulnymi lub motywami spot. aprobowanymi własnych czynów i postaw, mających swe i.'.i'1'zywiste źródło w uczuciach i motywach, ilu których człowiek nie chce się przyznać iu/,cd samym sobą; dobieranie do niewygod-uyiti, trudnych do zaakceptowania faktów ta-1'lrli przesłanek, które pozwalają ujrzeć te l.ilily w innym, bardziej dla jednostki korzystnym świetle; do często stosowanych form ra-i Imializacji należą m.in. tzw. strategia kwaśnych winogron, polegająca na deprecjonowa-nlii cenionych, ale nie dających się osiągnąć wartości i celów, oraz tzw. strategia słodkich cytryn, polegająca na podwyższaniu subiek-lywnej wartości celów, które nie odpowiadali aspiracjom jednostki, ale zostały osiągnię-lc; 2) socjol w teorii ideologii proces, który dokonuje się w skali całych klas i grup spoi. polegający na podstawianiu w miejsce nieuświadomionych motywów ich działania, związanych z interesami społ.-ekon., motywów ideowych, wynikających z systemów wartości aktualnie uznawanych przez dane klasy lub grupy społeczne.

racjonalność komunikacyjna -► społeczeństwo dialogu.

racjonalność pedagogiczna, rodzaj wiedzy o wychowaniu, przekonań, oczekiwań i nastawień, które przesądzają o sposobie, w jaki nauczyciel, wychowawca lub opiekun

dzieci i młodzieży odnosi się do swoich podopiecznych, wpływając na ich osobowość i działanie; r.p. wynika z konieczności językowego ujmowania zjawisk edukacyjnych; w toku interakcji językowych są uzgadniane znaczenia, myśli, wyodrębniane obiekty i ustanawiana ich ważność. Sposób posługiwania się językiem określony jest poprzez działanie, które charakteryzuje się swoistą logiką, widoczną w jego celach i związanych z nimi regułach i kryteriach sprawiania, że świat staje się dla człowieka zrozumiały. Wyróżnia się dwa poziomy r.p.: 1) poziom wiedzy i poglądów na wychowanie (łatwo dostępny świadomości człowieka), do których pedagog odwołuje się bezpośrednio, wyjaśniając otaczający go świat; 2) poziom ustanawiający perspektywę myślenia pedag. i nadający jemu sens (ukryty, głęboki, trudniej dostępny). R.p. spełnia następujące funkcje: ustanawia sposób widzenia procesów wychowania, wyznacza horyzont ich rozpoznawania, schematy możliwych interpretacji oraz kryteria ich ważności, wyznacza ramy ludzkiego świata oraz określa sposób nadawania sensu obiektom w nim się znajdującym, umożliwia nabywanie nowych doświadczeń, dzięki czemu mogą zachodzić zmiany w hierarchii wartości człowieka, sposobach opisu rzeczywistości i podstawach interpretacji. R.p. jako kategoria egzystencjalna kwalifikuje działania pedag. jako uzasadnione. Racjonalne działanie pedag. oznacza działanie „rozumne”, czyli mające uzasadnienie w tym sposobie rozumienia rzeczywistości, jakim kieruje się działający człowiek. Działanie pedag. człowieka jest racjonalne, jeśli ma ono sens na gruncie jego racjonalności. Pojęciami zbliżonymi do pojęcia „racjonalność” są w tym rozumieniu „mentalność", „kompetencja interpretacyjna” oraz „kompetencja osobista”. R.p. jest tą głęboką strukturą ludzkiego doświadczenia, która wyznacza ramy możliwości interpretacyjnych pedagoga. Można ją opisać w ujęciu dynamicznym oraz statycznym.

1) W ujęciu statycznym struktura racjonalności jest perspektywą interpretacyjną (her-meneutyczną), którą tworzą: hierarchia wartości faktycznie przeżywanych, uznawanych, a nie deklarowanych, wynikające z nich kategorie opisu rzeczywistości, za pomocą których człowiek określa i ocenia świat kultury,

i

i

i

ij

i