IMGu06 (2)

^Urv i nowy miif

kultury kubańskiej, ale pozostawały one w zależ stylistycznej od ośrodków kobańskich.    "^V|

W rozbijającej się od połowy II tysiąclecia dofy ku Bc kulturze kobańskiej ukształtował się systen^ spodarczy oparty na klasycznym modelu pasters^° górskiego, z dominującą rolą owiec w składzie h₀₍j⁵ wanych stad. Szeroko wykorzystywano, tak w trak zajęć gospodarczych, jak i w celach militarnych, k₀^^f

wierzchowe. O ich znaczeniu świadczą m.in.

7***!

Ryc. 379

Birww ząpięce pasa z cmerearzyska Kobea typowe di kakaetoei ocftraany stylu

■(■■a •aobarisfca

jące na cmentarzyskach pochówki końskie, a także i^P wój metalowych części uździenicy. Kultura kobańjk (podobnie jak poprzedzająca ją północnokaukaska) znana jest przede wszystkim z cmentarzysk. Dominuj "—————————-—— pochówki skurczone na boku, składane w jamach ob.

łożonych kamieniami lub w skrzyniach kamiennych na krywanych płytą Do asortymentu wyposażenia grobów męskich należały brązowe pasy często z wytłaczanym ornamentem, nagolenniki z tarczkami spiralnymi, sztylety I ozdobnymi rękojeściami i płomieniśde wygięte topory bojowe, często zdobione efek. rowTwmi wzorami. Inwentarz grobów kobiecych stanowiły pasy z taśmy brązowej, spj. ralne naramienniki, duże szpile z ozdobnymi główkami do spinania szaty wierzchniej a także naszyjniki z brązowych i kameolowych paciorków. Niezwykle bogata orna. menryka ryta i plastyczna na wyrobach brązowych zdominowana jest przez wątki geometryczne I zoomo rficzne. Poziom technologiczny i artystyczny kobańskich brązów jest zjawiskiem niezwykłym w skali wykraczającej daleko poza omawiany region Ogromna aktywność kobańskich ośrodków wytwórczych, doprowadziła do znacz-nego nasycenia wyrobami brązowymi ugrupowań kulturowych sąsiadujących w szerokiej strefie z obszarami kaukaskimi. Dotyczy to zwłaszcza środowisk stepowych, które były głównymi odbiorcami brązów kaukaskich. W trakcie długotrwałego rozwoju od połowy’ □ aż po połowę 1 tysiąclecia BC, kobańskie ośrodki metalurgii brązowej wykazywały aągłość tradycji i oryginalność linii stylistycznej. Sytuacji tej nie zmieniła nawet silna presja polityczna i kulturowa społeczności koczowniczych, w okresie kimmeryj-skim (X-V1H wiek BC) i scytyjskim (VII-IV wiek BC). Wręcz odwrotnie, nowe impulsy wywoływały aktywizację wytwórczości i pojawienie się nowych form oraz wzorców stylistycznych, stanowiących jakby odpowiedź na zapotrzebowanie stepowców i ich wrażliwość estetyczną. Przykładem tego jest szeroki asortyment części rzędu końskiego (np. tzw. typu na^óczeskaskiego), czy broni w typie kimmeryjskim i scytyjskim. Perturbacji w rozwoju tych ośrodków nie wywołał też przełom ttchnologiczny związany I upowszechnieniem się zelaza. co w tym regionie miało miejsce w X-IX wieku BC. Wydaje się tez, że tr okresie silnej presji politycznej i militarnej wczesnohistorycznych ludów koczownaczydi - Kimmrrów i Scytów, plemiona kultury kobańskiej (mimo przejścio-wycźi perturbacji    militamym) zachowały w dużej mierze meza-

feznosć pobtyezną, a na |Mhój tożsamość etniczną i w znacznej mierze kulturową.

Mjędzy Bugppa a Chinami - epoka brązu w strefie stepowej i leśnostepgwej Eurazji

Sttpu ~ początki epoki brązu na stepach Kuntzji

' Okazaiy    były bodaj jrdyi 14 strefą geobot ar liczną w ul której!

tif CMUutwu ir m rwy, odmienny od th »i y* I•• /aiewycn

model zachowań cywilizacyjnych. Ogromne przestrzenie stepów między górami Saja-mi fffi wschodzie a dolnym Dunajem na zachodzie, z surowym klimatem i formacjami przyrodniczymi zdominowanymi przez kserotermiczną roślinność trawiastą, swoją specyfiką wymusiły odmienny kierunek rozwoju gospodarczego. Z racji warunków ekologicznych stepy należały bowiem do tych środowisk, w których nie mogła się szerzej i W sposób trwały zaadaptować główna gałąź gospodarki wytwórczej, jaką było rolnictwo. Niezależnie od zbyt niskiego poziomu ówczesnej agrotechniki, utrudniającego właściwą obróbkę ciężkich gleb stepowych, zadecydowały o tym typowe dla tej strefy warunki klimatyczne. Jak nigdzie bowiem, fluktuacje ogólnej sytuacji klimatyczne) szczególnie silnie determinowały tu warunki życia ludności.

Rozciągające się równoleżnikowo szerokim pasem obszary stepu eurazjatyckiego są jakby wciśnięte między Morza Czarne i Kaspijskie oraz wysokie pasma górskie Kaukazu,

Azji środkowej i Centralnej, a strefę leśną. Ta ostatnia, tworzyła od północy istotną barierę środowiskową, złagodzoną jedynie większymi lub mniejszymi obszarami lasoste-    warunki hydrograficzne

nu. SłabB90zbudovvana sieć hydrograficzna, zwłaszcza w zachodniej części pasa stepów,

H , E 1    , ,    / . ,    . , t 1    .    ... ^J    \    euraz|atyckłego

i brak zwarte) pokrywy leśnej, zdolnej do akumulowama wilgoci, przesądzają o ujemnym bilansie wodnym. Średnia opadów waha się na ogół od 300 do 450 mm rocznie, przy ifljjfjwowywaniu sięgającym 900-1000 mm. Wielkie rzeki strefy stepowej, jak: Dniepr,

Don, Wołga czy Ural zasilane są poza nią (głównie w strefie leśnej), natomiast mniejsze rzeki osiągają maksimum swego zasilania (60-70% stanu rocznego) w okresie wiosennym, z wó<$pOśniegowych. Stąd też obszary stepowe są szczególnie wrażliwe na wszelkie fluktuacje klimatyczne powodujące zmiany bilansu wodnego. Szczególnie silna jest tu zależność od 'długo trwałyc h zmian aktywności wyżów podzwrotnikowych, które powodowały nie tylko napływ ciepłych, wysuszających mas powietrza, ale i wypieranie ku północy niżów atlantyckich niosących opady. Przynosiło to pogorszenie bilansu wodnego na obszarach stepowych, zmiany w strukturze naturalnych środowisk roślinnych i przesuwanie się granic)' prowincji geobotanicznych. W azjatyckiej (syberyjskiej) części pasa stepów, istotnym czynnikiem ekologicznym był z kolei skrajny koncynentalizm klimatu i bliskość strefy wiecznej zmarzłoci. Wpływało to niekorzystnie na długość okresu wegetacyjnego, a więc element limitujący w sposób zasadniczy warunki rozwoju gospodarki rolniczej, zwłaszcza upraw zbożowych.

Na kształtowanie się warunków ekologicznych w strefie stepowej istotny wpływ miał również sam człowiek i jego aktywność gospodarcza. Rozwój ekstensywnego roi-    wpływ ekstensywnego

nictwa, wymagającego w warunkach pierwotnej technologii znacznych areałów uprawowych, powodował - nawet przy bardziej sprzyjającym, wilgotnym klimacie - niszczenie charakterystycznej dla stepu, trawiastej szaty roślinnej. Dotyczy to zresztą również upływu hodowli na stan środowiska stepowego, przyspieszającej także - przv intensywnych wypasach dużych stad - degradację pokrywy roślinnej. Czynniki te wzmagały wysuszanie gruntu, uruchamiały zjawiska wywiewania pokrywy glebowej i w efek

cie ro/w’ó| procesów pustynnienia stepów.

Nic więc dziwnego, że w okresie szerzenia się w różnych rejonach Europy, w VU-V tysiącleciu BC, rolniczo-hodowlanej gospodarki wytwórczej, społeczności łowiecko-    óom*nac;a hodew*

zbierackie i rybackie strefy stepowej zaadaptowały ją w ograniczonym i dostosowanym do warunków lokalnych zakresie. Z dwóch zasadniczych sposobów gospodarowania w warunkach strefy stepowej rozwinęła się głównie hodowla, która w zależności ikl sytuacji przybierała różne formy - od przydomowej, stacjonarnej aż po bardziej mobilne sposoby wypasu zwierząt. Gospodarka rolnicza mogła się rozwinąć jedynie ^w środowiskach lepiej uwodnionych (np. w dolinach rzecznych), gdzie tez powstawały Spiska hardziej stabilnego osadnictwa.

^Stosunkowo szybko, bo już w IV tysiącleciu BC, w środowisku stepowym zaczęły ***• specyficzne dla tej strefy formy gospodarki hodowlanej. Wiodąca rola