klszesz477

<1548 i. -MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

ale woale wyczerpującego „Przewodnika po Królestwie Polskim", wydanego w r. 1901 przez A. Bobińskiego i J. Bazewicza), wszystkie takie nazwy osad w b. Kongresówce, wyjąwszy północną część Suwalszczyzny, jak Mazewo (2 wsie), Maże w, Mazowieck, Mazowsza n y, Mazowsze, Mazury (też — Ołdaki -Mazury, Ma-

<1548 i. -MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

ob. §§ 953 i 957). Wg szkicu autora sprawdziła ze źródłami i przerys. J. Klimaszewska.

żurki i Mazurków; łącznie z Mazurami 6 wsi) i gdybyśmy oznaczyli owe 12 osad na mapie (ob. fig. 391), uderzyłby nas obraz wcale zajmujący. Nie licząc jedynego tylko Mazewa¹, wszystkie one rozmieściłyby się mianowicie dość dokładnie w pobliżu dawnych rubieży Mazowsza względnie księstwa mazowieckiego. W świetle dołączonej mapki nie ulega też chyba żadnej wątpliwości, że miana: Maże w oraz Mazewo, należą do tegoż onomastycznego gniazda co

Mazury, Mazowszany itd. Otóż kryje się w tym wszystkim przezwa *maz(ur) dziś już w Polsce nie używana, ale na której znaczenie zdają się rzucać jasne światło następujące słowa: poi. mazać 'smolić, brudzić’, maź '(smarowidło,) smoła, dziegieć’, mazi a 'błoto’, m a z a n i e c 'człowiek zarażony, nieczysty’, słoweń. m a z a 'brudna kobieta’, mazura 'zabrudzona kobieta’, młrus. mazuratyj 'pobrudzony (o człowieku)’, mazur 'paskudziarz’, wkrus. mazura 'niechluj, brudas’ itd. Z punktu widzenia rozwoju kultury w Polsce można dobrze zrozumieć, dlaczego właśnie mieszkańcy północno-wschodniej, najbardziej lesistej, głuchej i zapadłej oraz najrzadziej zaludnionej części tego kraju² otrzymali od swych kulturalniejszych zachodnich i południowych sąsiadów niezbyt piękne przezwisko, wytykające im brud -czy niechlujstwo^{3 4}. Jak jednak wytłumaczyć dziwną drugą część wyraźnie przecież złożonego, a m. i. już przez t z w. Nestora poświadczonego słowa Mazowszanie? Że rozwiązanie tego zagadnienia winno wyjść od formy Mazowsze jako nazwy terytorialnej, za tym przemawiają podobne stare miana osad: Krotowsze (cf. polskie imię osobowe Krot⁸, poświadczone już dla r. 1105), Kotowsze (cf. imię j. w. Kot-⁵ z r. 1204), Lubowsze (ci nie potwierdzone, o ile wiem, dla dawnej Polski, ale znane skądinąd imię słów. Pub; porówn. też poi. Lubgost etc.) itp. Bruckner radzi sobie z tym wszystkim po swojemu, pisząc: „zamiast *M a z o w i e mamy dziw^raczne złożenie ze wsze-, bo nie przed, lecz po m a z o- wstawione, ale są.podobne i inne, np. Kotowsze". Widzimy, iż autor rozumie owo -wsze identycznie jak w nazwach Wszebory czy Wszerzecz, a całą zagadkowość postaci Mazowsze, Kotowsze etc. objaśnia w gruncie rzeczy ich... dziwacznością. Nie sądzę, aby na tym wolno było poprzestać. Wydaje mi się raczej, że może należałoby się zastanowić, czy nie mamy tu przed sobą formy *-vi>s-je (=^vse) urobionej (analogicznie do wyrazów sł. loże, morje, polje itp.) od rdzenia vls- (w apelatywie ylsl 'praedium, wieś’). Jakie byłoby pierwotne znaczenie owego ewentualnego członu -v §e — *-vi>s- j e, trudno dziś dokładnie powiedzieć; być może jednak znaczył on mn. w. tyle, co 'miejsce zamieszkania, osiedle’ względnie 'osiedla, kraj osiedlony’.

954. Pomimo licznych wysiłków wielu badaczy dużo nazw etnicznych, używanych przez Słowian, okrywa tajemnica jeszcze głębsza ■od zagadki osnuwającej imię Mazowszan. Wolno nam, dajmy na to,

1

Spośród 3 Mazewów jedna osada leży pod Nasielskiem, a więc wewnątr Mazowsza.

2

   Cf. tu moje „Niektóre przyczyny zróżnicowania kultury ludowej w Polsce" r. 1937, s. 83 sq.

3

   Zahukani przez długowieczną twardą niewolę Mazurzy pruscy dziś jeszcze

4

odznaczają się podobno wielkim niechlujstwem (M. Wańkowicz, Na tropach smętka

5

r. 1936, a. 47).