klszesz281

1160 f. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWI

nuty stałej w basie. Ale i u niektórych Słowian słyszymy coś podobnego; na Huculszczyźnie na przykład „tonom fujarki towarzyszy zawsze basso ostinato, pochodzący z piersi grającego" (to samo zauważyć można u sąsiadujących z Hucułami Rumunów oraz u nie nazbyt oddalonych Gagauzów). — Bordunowy układ głosów spotykamy jednakowoż u Słowian także w czystej muzyce wokalnej, jak tego dowodzą pieśni bułgarskie i serbsko-macedońskie (cf. też § 778):

-ł=

—i—^---g—^;i- h—h—^J

tai

5—f—

Ja —na, mi—la    ja — — na,

I ; - | :    |

-i-c--i-t,-(r^J

i, aj — de

pi—je le

=1=45=18::

=*=E

de mo-re, vi — no pi—je.

Pieśni w rodzaju macedońskiej „Dimitrije vino pije“, tzn. posiadające tylko częściowo układ bordunowy, znane są, jak już wiemy, także w okolicach Peśtery w Rodopach (§ 779). Ponieważ ambitus ich jest bardzo szczupły, więc głosy rozszczepiają się przeważnie na odległość sekund i tercji (w jednej i tej samej pieśni); z rzadka usłyszeć można także odstęp kwarty. — Czy bordunowy układ głosów w podobnych pieśniach powstał pod- w^rpłyvvem tyle popularnych na Bałkanach dud, trudno jest stanowczo rozstrzygnąć bez bliższych dociekań. Wydaje się to jednak nieprawdopodobne ze względu na charakter pieśni, w jakich się ten układ przejawia. Oprócz Bałkanów

¹ SbNU t. 39, r. 1934, V. Stoin, s. 148 . Jerzego).

* V. Djordjević ]. c. s. 3 nr 9.

329 (pieśń obrzędowa śpiewana w dniu

zna bordunowy dwugłos także północna rubież Europy wschodniej (np. Estonia); poza tym bordunowy układ śpiewu jest właściwy m. i, wielu ludom egzotycznym, nie wyłączając bardzo prymitywnych.

Nawiasowo dodajmy, że u Słowian zachodnich istnieją bordu-nowe śpiewy, imitujące dudy za pomocą charakterystycznego mor-morando:

Hra-Iy du-dy u Po-bu-dy. ja jsem je sly-Se-la...

784.    Streszczając wszystko, co powiedziano w §§ 777 sq., można orzec, że u Słowian występują następujące typy wielogłosowości: 1) osobliwe dwugłosowe ojkanje, 2) diafonia (organon vel organum), przejawiająca się na Bałkanach i w naszych Pieninach, 8) bordunowy układ głosów, 4) heterofonia w węższym i szerszym znaczeniu słowa (niemal wyłącznie w muzyce instrumentalnej lub instrumen-talno-wokalnej) oraz 5) wielogłosowość, zdradzająca wyraźne wpływy nowoczesnej muzyki wyższej, opartej na koncepcji i estetycznym odczuwaniu harmonii (względnie akordu). Ta ostatnia przejawia się szczególnie dobitnie u Czechów, Słoweńców i zachodnich Serbochor-watów, mniej jasno u Łemków; według Kuby nowsze wpływy zachodnie noszą w Dalmacji piętno włoskie, u Słoweńców zaś -- niemieckie. — Jak chcą niektórzy badacze, dawniejsze i nowsze prądy Zachodu miały też być — za pośrednictwem śpiewów cerkiewnych — źródłem, skąd się wszczęła osobliwa polifonia wielkoruska, stojąca poniekąd na granicach heterofonii i pod niejednym względem odbiegająca od pozostałych słowiańskich. -- Zupełnie nie poruszamy - dla braku miejsca — bardzo mało jeszcze zbadanej dwugłosowości niektórych instrumentów, w rodzaju parzystych i dwoistych fletów (§§ 822 sq.), klarnetów etc. oraz — charakterystycznej dwugłosowości śpiewu gęślarzy, akompaniujących sobie na gęśli o jednej strunie, jak również innych podobnych przejawów polifonii.

785.    Jak określone takie albo inne następstwo rozmaitych wysokości tonów danego utworu muzycznego nazywamy jego melodią (ściślej: linią melodyczną), tak podobnego rodzaju następstwo rozmaitych długości trwania tonów zwiemy jego rytmem. Każdy muzyczny utwór można rozłożyć na jego dwie zasadnicze części składowe: na melodię i rytm. W przy-

¹ Ósterreichisch-Ungarische Monarchie im Wort und Bild, Bohmen t. 1, r. 1894, s. 476 sq. (Czechy).