klsti616

646

i. Moszyński: kultura Ludowa słowi

522, i), o tyle wozy białoruskie, w rodzaju wyobrażonego na tabl. XXIX, 1, są może nabytkiem zupełnie niedawnych czasów.

Wiele pomniejszych składowych części wozu, takich jak luśnie, dyszel i hołoble, zasługiwałyby tu jeszcze na bliższe rozpatrzenie. Ponieważ jednak są to szczegóły mniej ważne od omówionych, a zapoznawanie się z niemi zajęłoby zbyt wiele miejsca, więc ograniczamy się już tylko do uwagi o zasięgu luśni, t. j. drążków, łączących górne wierzchołki kłonic z końcami osi (ob. np. fig. 521 i tabl. XXVIII, 2). Zasiąg ten nie pokrywa sobą całego obszaru, zajętego przez wozy drabiniaste. W kierunku północnym bowiem luśnia sięga tylko do południowych krańców Białorusi; w kierunku zaś południowym nie wkracza na południowe krańce bułgarsko-macedońskie.

647. Różnorodność nomenklatury słowiańskiej dla części wozu jest ogromna. Jednak wyrazy tu należące są przeważnie stare i rodzime, a obfitość nazw obocznych została niewątpliwie w części odziedziczona po odległych epokach. Tylko nazwy dla dyszla, osi, koła oraz dla jego części — a to jest charakterystyczne i ważne — są wszędzie lub prawie wszędzie jednakowe. Tak oś, koło i spice (szprychy) są wyrazami ogólno-słowiańskiemi; głowa zaś jest prastarą nazwą piasty u Słowian zachodnich i południowych, zna ją też północno-zachodnia cząstka Małorusinów. Dyszel zwał się w Polsce, a i dziś zwie się w niektórych polskich gwarach, o j e; tę samą lub podobną nazwę mają inni Słowianie zachodni, Małorusini oraz Słowianie bałkańscy. Dla części, osadzonej ponad osią, t. j. dla t. z w. na sadu, spotykamy nader rozmaite nazwy, najczęściej równoznaczne z poduszką lub wezgłowiem. Z tych nazw jedna przynajmniej jest bardzo rozpowszechniona: małorus. oplin, czes. o pleń, oplfn, serbo-chorw. opij en, bułg. oplćn. Ale ta nazwa oznacza też często nasad w saniach i z sań mogła być przeniesiona na wóz. Pospolita u wschodnich Słowian nazwa nasadu u wozu poduśka, znana jest także Słowakom i Morawianom. Białoruska i północno-małoruska nazwa kłonicy rućka powtarza się w Czechosłowacji i u Chorwatów; jest zajmujące,że nawet nazwa rozwory powtarza się — coprawda w nieznacznym zasięgu — na południu i północy Słowiańszczyzny: połud.-małopol. i t. d. SYora = chorw. svóra. Zachodniej parze leksykalnej rozyora; syora odpowiada wschodnia — małorus. pi d tok a: bułg. rastóka, rastóćnik. Dla drewnianych dawniej a dziś żelaznych gwoździ, spinających łącznik z przodkiem wozu, są aż dwie nazwy polskie sworzeń i sierdzień. Zupełnie podobna oboczność powtarza się u innych Słowian zachodnich oraz u części wschodnich i południowych; ale odnośne wyrazy nie są wszędzie jednakie. Ogółem biorąc, wskazówki leksykalne stwierdzają ponad wszelką wątpliwość, że Słowianie na długo przed swem rozejściem się posługiwali się powszech-