klsti632

662

k. Moszyński: kultura ludowa słowian

C59. Uprząż zwierząt wierzchowych składa się zwykle z uzdy, wodzów (cugli) i siodła. Uzda wszędzie na ziemiach słowiańskich i poza Słowiańszczyzną w całej Eurazji gdziekolwiek jest używana, nie wyłączając Chin, Mongolji etc., ma zasadniczo jedne i te same kształty. Najważniejszą jej częścią jest rzemień (lub taśma, czy powrózek), biegnący od jednej strony pyska przez policzki i poza uszami do strony drugiej, to znaczy obejmujący głowę wzdłuż dokoła; do niego doczepia się pomniejsze rzemyki, których może być więcej lub mniej, a które leżą wpoprzek czoła, pyska i pod brodą. Ważną częścią uzdy jest żelazne wędzidło, ale tego włościanie słowiańscy w niektórych krajach prawie wcale nie używają. Wyraz uzda jest ogólno-słowiański. Nie utworzono go jednak od pierwiastka u -, istniejącego w słowach ob-u-ć i t. p., jak chce A. Bruckner, lecz — jeśli to wogóle nie pożyczka z języków tureckich, co jest bardzo możliwe (porówn.tur. auz „usta", kirg. auzduk „wędzidło"), — od pierwiastka, który mamy w słowie usta. Zresztą posiadają Słowianie i nieposzlakowanie rodzimą, całkiem przejrzystą, dawną nazwę dla uzdy:

0    głów (st.-cerk. oglavŁ, poi. o głów, czes. ohlay, słoweń. ogla v, serbo-chorw. óglav); rozpowszechnienie jej jednak śród warstw włościańskich jest mało znane. Sądząc z materjału, podanego w słownikach, oznacza ona dziś pospolicie użdzienicę. — Także dla wędzidła istnieje stara nazwa (bruzdy), powtarzająca się dziś w sposób charakterystyczny na dwu przeciwległych krańcach Słowiańszczyzny, u Słoweńców i u Wielko- oraz Małorusinów.

660. Prymitywne siodło, używane przez Słowian północnych

1    znaczną część południowych (fig. 528, 9), należy do typu szeroko rozpowszechnionego w Europie (Finlandja, Łotwa, Węgry i t. d.) i w Azji. Składa się, podobnie jak siodła środkowo-azjatyckie (czy, powiedzmy, nawet południowo-amerykańskie, zaniesione do Ameryki przez zachodnich Europejczyków), z czterech głównych części, a mianowicie: z dwu bocznych płaskich deszczułek, spoczywających na grzbiecie zwierzęcia (fig. 528, 9 c), i z dwu, ukośnie wzniesionych ku górze, kabłąków (fig. 528, 9 a i b). Te kabłąki zwą się w Polsce i na Kusi łękami. Przedni kabłąk nosi w Bułgarji, Macedonji, Serbochor-wacji i w dawnej Polsce nazwę obłęku (w Polsce — też łęku w ściślejszem znaczeniu wyrazu). Rzemień do umocowania siodła ma u wszystkich Słowian nazwę popręg lub zupełnie podobną (naprzy-kład u Chorwatów — póprug albo potprug, u Wielkorusów — podpruga etc.). Także dla strzemion, które często bywają zastępowane pętlicami z powroza (taka pętlica, uczyniona u siodła, też zwie się strzemieniem), mamy we wszystkich krajach słowiańskich jedne i te same albo zupełnie podobne nazwy. Jak zresztą i sam wyraz siodło jest ogólnosłowiański. Ta jednostajność terminologji całej uprzęży wierzchowej końskiej jest, wobec nader małej lub żadnej