klsti212

238

K. MOSZYŃSKI: KULTUBA LUDOWA SŁOWIAN

237. Najprymitywniejszy świder ogniowy składa się z dwu części: z drewnianej podkładki i wrzeciona, t. j. krótkiego, obłego kijka, którego oba końce są dość śpiczaste. Przy dobywaniu ognia kijek ten umieszcza się między otwartemi dłońmi obu rąk i, oparłszy dolnym szpicem o podkładkę, wprowadza zapomocą umiejętnego ruchu rąk w szybkie wirowanie. Taką prymitywną formą ogniowego świdra, znaną bardzo wielu ludom egzotycznym, posiłkowano się w pewnych okolicach starożytnej i współczesnej Europy; ale z terytorjów słowiańskich nie jest mi ona znana.

Dość rozpowszechnione udoskonalenie ogniowego świdra polega na tern, że na wrzeciono zostaje założony sznurek, oraz że górny koniec wrzeciona umieszcza się w twardem gnieździe. Przez zmienne pociąganie końców sznurka w lewo i w prawo wrzeciono się obraca. I taki udoskonalony świder znamy z paru okolic Europy współczesnej oraz starożytnej, a także z Indji.

212. Poziomy świder ogniowy. Bukowna, pow. Olkusz, Małopolska. Wisła, t. 3, r. 1889, str. 666.

238 Najpospolitszy świder ogniowy słowiański w zasadzie różni się od poprzedniego tylko poziomem położeniem wrzeciona (fig. 212). Był on niezwykle rozpowszechniony na Łużycach, w Czechach, na Morawach, w Polsce, na Mało-rusi (włącznie z Huculszczyzną), w Bułgarji i Serbochorwacji (włącznie z Czarnogórzem). Poza ziemiami słowiańskiemi znajdujemy go w Dolnej Saksonji i w Szwecji. Bardzo znacznie odbiega od niego odmiana wiełko-ruska przedstawiona na fig. 211; wrzeciono ma tu kształt odmienny i jest położone na wgłębieniach w dwu żerdkach, znajdujących się pod pułapem chaty tak, że właściwie trudno tu nawet mówić o świdrze. Natomiast całkiem względem niego bliska jest odmiana białoruska, polegająca na zastosowaniu giętkiego drzewka i pedału (fig. 207). Podobne urządzenie miewają dość często na ziemiach słowiańskich i poza-słowiańskich a nawet poza-europejskich (np. w północnej Afryce) prymitywne tokarnie. Świdry ogniowe zbliżone do białoruskiego widzimy i w Serbji, ale tam miejsce zgiętego drzewka zastępuje konstrukcja w rodzaju żórawia (porówn. § 233).

Dalsze udoskonalenie omawianego narzędzia polega na tern, że oba końce sznurka, owiniętego dokoła wrzeciona, są przywiązane do dwu końców drewnianego łuku w ten sposób, że sam sznurek tworzy