klszesz311

1220 l. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SLOWI

wraz z przyległą Chełmszczyzną, Podole rosyjskie oraz cała mniej więcej Ruś halicka, wreszcie całe w przybliżeniu Bałkany po odjęciu cząstki północnego-zachodu tego półwyspu. Ponieważ przytoczone przed chwilą kraje zachodnio-ruskie, o ile do tej chwili wiadomo, żadnym, wyjąwszy Ruś karpacką, silniejszym wpływom obcym, nie słowiańskim nie podlegały, chronione od świata germańskiego przez Polskę, a od Orientu przez Małoruś środkową i wschodnią oraz przez Rumunię etc.¹, przeto one to muszą być uważane za punkt wyjścia dla przyszłych badań nad dawną muzyką Słowian. Od tej właśnie podstawy będziemy musieli rozpocząć gruntowne dociekania, sięgając następnie po dalsze wskazówki do muzyki bałkańskiej, z której przy tym należy oczywiście wyeliminować napływowe elementy orientalne oraz wyanalizować i odrzucić lokalne warstwy przedsłowiańskie. Wyzyskanie w celach porównawczych najstarszych zabytków muzyki ludowej Słowian zachodnich, Wielkorusów i środkowych oraz wschodnich Małorusinów pozwoli nam ostatecznie pracę zamknąć, o ile oczywiście przez cały czas jej trwania będziemy mieli oczy szeroko otwarte na analogiczne badania muzykologiczne oraz na melograficzne prace i materiały dotyczące krajów pozasłowiańskich.

805. Tak by się przedstawiał ogólny obraz wpływów obcych oraz prowincji archaicznych u Słowian (i perspektywy pracy na przyszłość) w najogólniejszym, bardzo schematycznym zarysie. Przy głębszym ujęciu zagadnień natkniemy się naturalnie na wiele bardzo nieraz ważnych, a nie uwzględnionych dotychczas w naszych wywodach czynników, powodujących taki lub inny rozwój poszczególnych muzycznych prowincji. W pierwszym rzędzie wymienić tu trzeba wcale znaczny, jak się zdaje, wpływ muzyki kościelnej wzgl. cerkiewnej: bizantyjskiej na Bałkanach, zachodnio-europejskiej u Słowian zachodnich i bizantyjskiej podległej wpływom zachodnim u Słowian wschodnich, w szczególności u Wielkorusów. Ogromne dalej znaczenie dla kształtowania się w słowiańskich krajach stosunków melograficznych w ogólności a muzyki wokalnej w szczególności miała rola pełniona \w tych krajach przez muzykę instrumentalną. Walka Kościoła z tańcami, zabawami i z instrumentalną muzyką, dość zawzięcie toczona w ciągu wielu wieków na Wielkorusi przez tamtejszy Kościół, w połączeniu z oddziaływaniem na lud panujących w owym Kościele chóralnych śpiewów cerkiewnych hamowała rozwój muzyki instrumentalnej z jednej, a pobudzała ewolucję wokalnej włącznie ze śpiewem polifonicznym z drugiej strony. Rezultat takiego dwustronnego, ha-mująco-pobudzającego oddziaływania okazał się bardzo doniosły. Wszystka nieomal muzyka ludowa dzisiejszej (lub raczej wczorajszej) Wielkorusi streszcza się i wypowiada w rozlewnej pieśni z jej nieskończonymi koloraturowymi pasażami i innymi ornamentacjami. Cały swoisty charakter tej muzyki w obrębie innych „muzyk" słowiańskich manifestuje się przede wszystkim w pieśni chóralnej (cf. §§ 780 sq.). Ostatecznym owocem tego stanu rzeczy, tworem wielkoruskim par excellenee jest słynny „Boris Godunov“, wykwit na wskroś przenik-nionej przez elementy ludowe twórczości Mussorgskiego; muzyka instrumentalna oraz śpiewy solowe zostały w tym dramacie muzycznym ograniczone na korzyść chórów.

Zupełnie odmiennie ukształtowały się stosunki na słowiańskim zachodzie. Wielkie rozpowszechnienie instrumentów (m. i. wprowadzenie muzyki instrumentalnej do Kościoła) i w szczególności instrumentalnej muzyki tanecznej spowodowało tu pewnego rodzaju jakby podbój śpiewu przez grę na narzędziach. Wiemy już, co pisze Chy-biński o polskich pieśniach (ob. § 786), ale w tym tu związku warto jest powtórzyć sobie jego słowa raz jeszcze: „Większość polskich melodii ludowych posiada charakter taneczny. Kolberg oddziela wprawdzie dumy i pieśni od tańców, ale czyni to z literackich, nie z nau-kowo-muzycznych względów. Między dumami i pieśniami zaś znajdziemy imponującą większość melodii z tanecznym rytmem. Znakomity zbieracz nie mógłby nigdy twierdzić kategorycznie, że jego dum i pieśni nie przygrywano nigdy do tańca, i na odwrót —, że jego tańce były w istocie tylko tańcami, a więc pozbawionymi tekstu melodiami, że wreszcie jakaś z dum Jub pieśni nie istniała jako taneczna melodia, nim tekst otrzymała do towarzystwa". Jędrność, zwartość, znakomita stosunkowo regularność budowy zachodnio-słowiańskich pieśni znajduje swe wytłumaczenie m. i. — i przede wszystkim — w tym rozległym wtargnięciu muzyki instrumentalnej (na wsi prawie wyłącznie tanecznej) do muzycznego życia naszych ludów. Śpiew pozataneczny, niegdyś zapewne mniej lub więcej zbliżony do dzisiejszego (a raczej wczorajszego) białoruskiego i do prymitywniejszych rodzajów wielko- czy małoruskiego, został tu na głowę pobity przede wszystkim przez grę. Ona to głównie, instrumentalna gra taneczna, zorganizowała naszą pieśń; ona w znacznej mierze dała jej dzisiejszą jasno określoną, rzetelną formę. Oczywiście ponieważ rozwijanie się zachodnio-słowiańskiej muzyki pozostawało w ciągłym (choć przeważnie pośrednim: przez kościoły, dwory i miasta) kontakcie z rozwojem muzyki zachodnioeuropejskiej, przeto na zachodzie Słowiańszczyzny ludowa twórczość muzyczna osiągnęła najwyższe poziomy w sensie względnej doskonałości formalnej¹. W szczególności chaotyczna ornamentyka została w znacznej mierze bądź zarzucona, bądź podporządkowana wyższym zasadom kompozycyjnym, a linia melodyczna

To się zaznacza nawet w obrębie jednych i tych samych krajów; tak w rdzennych Czechach, _ poddanych silniejszym oddziaływaniom Zachodu, melodie są lepiej wykształcone pod względem formalnym niż np. na Morawach.