IMGu38 (2)

południem a północą Europy, w- których społeczności halsztackie pełniły kl,

Ożywiona \wmiana handlowa była zresztą jedną z charakterystyczny , kształtującego się w środowisku halsztackim i w jego otoczeniu ładu ^Cec|j -gospodarczego. W warunkach ożywienia gospodarczego i prężnie działający_c^^c^o, kow wytwórczych rozwijały się szczególnie intensywnie kontakty wymienne !

rolę pośrednika i stymulatora. Największe znaczenie w tych kontaktach

łączące Italię z wybrzeżami Bałtyku. Jeden z nich przebiegał przez przełę_C2p skie, a następnie w zdłuż Soławy i Łaby w stronę obszarów zachodniobałtyckjch zaś - przez obszary południowo-wschodnio- i wschodnioalpejskie, dalej ramy. Bramę Morawską, Śląsk i Wielkopoiskę, w stronę obszarów wschodnioh kich. Ten drugi szlak, zwany też bursztynowym, odegrał istotną rolę w tran*^^c" halsztackich elementów kulturowych ku północy.

Dzieje każdego z ugrupowań halsztackich, mimo wielu wspólnych cech, p_ot się jednak różnymi drogami. Najważniejszą rolę cywilizacyjną (i polityczną) ugrupowanie zachodniohalsztackie, na bazie którego ukształtowała się z czase^⁰ i cycka wspólnota etniczna. Znaczący wpływ na intensyfikację rozwoju cywilizacyj,^’ w cym środowisku wywarły ożywione kontakty z założoną około 600 BC, u ujściTn ° danu Massalią, 1 także przejęcie kontroli nad dalekosiężną wymianą handlową ■ ' dzy północą a południem, po spadku aktywności ośrodków wschodniohalsztack 1 Środowisko to już od VI wieku BC wykazywało znaczną ekspansywność, czego zem było przesunięcie się ludności z kontynentu (wzdłuż Renu) na teren południ^ Anglii i przedostanie się grup protoceltyckich przez Pireneje.

Aktywizacja żywiołu protoceltyckiego doprowadziła do upowszechnienia się cackiego modelu kulturowego na terytorium prawie całej dziesiejszej Francji i po^ ma enklaw halsztackich w południowej Anglii i na Półwyspie Iberyjskim. W efeko-tego ukształtował się w zachodniej Europie zasięg osadnictwa celtyckiego, który w połowie V wieku BC najlepiej charakteryzuje wzmianka Herodota (II, 33), iż Jster [Dunaj - J.Ch.] [...] wytryska na terytorium Keltów koło miasta Pyrene [Pireneje -J. Ch.) i przecina w swoim biegu Europę przez środek. - Keltowie zaś mają swe siedziby poza Słupami Heraklesa [Cieśnina Gibraltarska - J. Ch.] i sąsiadują z Kynesjami,któ- I rzy ze wszystkich ludów Europy najdalej na zachód mieszkają”.

W ciągu V wieku BC pod wpływem greckim, etruskim, a także wschodnim-scytyyl skiną, w obrębie kultury zachodniohalsztackiej ukształtowało się nowe zjawisko stylistyczne, zwane stylem starolareńskim (LaA). Był to rodzaj subkultury arystokratycznej wyrażającej się przede wszystkim w specyficznym stylu zdobienia przedmiotów użytkowych, poczynając od biżuterii a kończąc na broni. Zjawisko to zapoczątkowało przemiany, które doprowadziły w efekcie do ukształtowania się kultury w rypie wczts-nołaceńskim, charakterystycznej juz dla Celtów w okresie ich wielkiej ekspansji, skie-pooranej około 400 BC do Italii oraz Europy Środkowej. Wydarzenia te ostatecznie zmieniły oblicze kulrurowe i polityczne barbarzyńskiej Europy.

Na koczowniczym szlaku we wczesnej epoce zdaza

tereny wschodniokarpackie

Wschodnia część Kotliny Karpackiej oraz tereny położone na zewnątrz

luku Kar-

par we wczesnej gra runek rozwoju zuv

_■ zeiaza wykazywały całkowicie niezależny od halsztacki*#⁰

kit kulturowych. Linia południkowego biegu Dunaju®*

------    m

»dp9 wyninĄ rubieżą kulturową, oddzielającą strefę wpływów świnin

rozwoju sytuacji tkwił, w 'dalszy*”    _

^^^SiMocKickad. VIII raKKj

Wflwilnioiiiiiiiii iiili n j, krore gdzieś w || ntkn^y ryrt> razem zapewne w/dluz Dunaju im obszar Wielkiej I

i 1

7vt

4-

' / \ r-i--O/A    ■

ot

'*XŚL*»2.^

Br >

■ >A

■

HO

/: •• - ' jtm

Hwurta eksponaty

nflUittw scytrtsWch

WUl Yekereug

—- — grancs M

Ryc. 420

Kierunki ekspansji i najazdów scytyjskich na tereny Europy środkowej w V poi. VI wieku p.n.e. oraz rozmieszczenie ludów na terenie Scylli l w jej otoczeniu

i zajęły głównie jej północny, a także południowy skraj. Dalej niezasiedlona została centralna część Alfoldu, puszta. Grupy przybyszów prowadziły zapewne mobilny tryb żyda, wypasając stada na bogatych pastwiskach rozciągających się w środkowym dorzeczu Cisy. Śladem ich pobytu są niewielkie zgrupowania cmentarzysk szkieletowych określanych mianem grupy Mezócsat. Ich inwentarze zawierają min. zestawy brązowej uździenicy typowej dla horyzontu „kimmeryjskiego” w Europie Środkowej (np.    grupa Mezócsat

FLizesabony), a także elementy uździenicy żelaznej i innych wyrobów żelaznych, świadczących o pełnej znajomości technologii żelaza. Charakterystyczną cechą rytuału grzebalnego* wykazującego całkowitą dyskontynuację w stosunku do miejscowych tradycji kultur ijl popielnicowych w typie gawskim, był zwyczaj składania w grobach obfitych, mięsnych darów konsumpcyjnych (głównie wołowiny). Brak wyraźnych śladów większych osiedli w strefie występowania cmentarzysk typu Mezócsat potwierdza opinię o mobilnym (półkoczowniczym?) trybie żyda ich użytkowników.

Po północno-wschodniej stronie łuku Karpat rozwijała się nadal w tym okresie kultura holihradzka. Strefa ta nie była zasadniczo penetrowana dotąd przez stepow-ców, choć stałe zagrożenie z ich strony nasiliło tu procesy powstawania grodów. Sytuacja ulegała zmianie dopiero w momende pojawienia się w tym rejonie grup koczownikówscytyjskich. Najstarsze ślady ich infiltracji można łączyć już z horyzontem Gu-marovo i datować około przełomu VIII i VII wieku BC. Dalszy napływ elementu koczowniczego na tereny Siedmiogrodu doprowadził do ukształtowania się na tym terenie tzw. grupy siedmiogrodzkiej o scytyjskim obliczu kulturowym. Były to niezbyt liczne społeczności nomadów, które pozostawiły po sobie niewielkie, płaskie cmentarzyska. Wraz z ich pojawieniem się przestały na tym obszarze funkcjonować grody późnogawskie, zniszczone zapewne przez przybyszów. Skromny potencjał demograficzny spowodował jednak z czasem (u schyłku VI wieku BC) zanik tego ugrupowania, wchłoniętego być może przez rozwijające się obok - na Wielkiej Nizinie Węgierskiej -społeczności o podobnym modelu cywilizacyjnym. Aż do pojawienia się Celtów w' 1. połowie IV wieku BC teren Siedmiogrodu pozostał mezasiedlony.

W I połowie VII wieku BC żywioł scytyjski pojawił się również w środko\wm i górnym dorzci zu Dniestru, na zachodnim Podolu. W środowisku późnych kultur czar noleskicj i holihradzkiej ukształtowało się ugrupowanie o scytyjskich cechach kulturowych (tzw. grupa zachodniopodolska), politycznie zdominowane przez element koczow-