2210689352

Wstęp, czyli o historycznoliterackich pożytkach

FILOZOFICZNEGO KASKADERSTWA

Filozof nie jest ekspertem, ale kaskaderem eksperta: jego dublerem w sytuacjach niebezpiecznych [...] nie jest wiele wart kaskader, który nie jest zdolny do karkołomnych działań, podejmę więc działania

karkołomne.

Odo Marquard, Rozstanie %Jilo"ofiąpierwszych zasad

1. Historia literatury dziś¹

Mimo zaskakującego optymizmu Ryszarda Nycza, który już w 1997 roku wyrażał ufność w coraz silniejszy „komponent teoretyczny”² w interpretacjach literatury dawnej, trudno nie zgodzić się z poglądem Pawła Bohuszewicza, uznającego, iż badaniom nad staropolszczyzną patronuje wciąż filologiczno-autonomiczny konserwatyzm. Paradygmat ten zakłada trzy fundamentalne, współcześnie dalece dyskusyjne, reguły metodologiczne:

1) wierność wobec komentowanego tekstu, zakładającą możliwość poznania obiektywnego; 2) kompletność badanego korpusu tekstów, będącą wyrazem optymizmu poznawczego; oraz 3) całkowitą służebność dyskursu komentującego, zakładającą neutralność języka badawczego (tj. przekonanie, że narzędzia badania nie wpływają na kształt badanego przedmiotu)³.

Uznaje się zatem przede wszystkim, że poglądy autorów danej epoki wyznaczają horyzont poznawczy współczesnego badacza, tekst stanowi koherentną i autonomiczną całość, a rekonstrukcja czy odkrycie sensu (czyli intencji autorskiej bądź — w najlepszym razie - intencji dzieła) wymaga badania kontekstu macierzystego. Najdobitniej na poziomie metateoretycznym wyraża ten pogląd współcześnie Alina Nowicka-Jeżowa, w 2002 roku podsumowując „badania porównawcze nad barokiem w Polsce”, a w 2004 roku formułując apodyktyczne tezy na temat „komparatystyki i filologii” na Zjeździe Polonistów, którego owocem była znana publikacja Polonistyka w przebudowie. Już w pierwszym z wymienionych tekstów badaczka, posługując się dalece nacechowaną aksjologicznie retoryką i dystansując od współczesnej teorii, podkreśla, że polska komparatystyka barokowa „nie podlegała gwałtownym przewartościowaniom i presji nowych tendencji badawczych”⁴. W obliczu załamania się dawnego paradygmatu poznania w humanistyce

4

1

   Autorka uzyskała środki finansowe na przygotowanie rozprawy doktorskiej z Narodowego Centrum Nauki w ramach finansowania stypendium doktorskiego na podstawie decyzji numer 2013/08/T/HS2/00003. Podczas prac nad dysertacją autorka pobierała również stypendium Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

2

   R. Nycz, Staropolskie atrakcje, „Teksty Drugie” 1997, z. 4, s. 3.

3

   P. Bohuszewicz, Po co literaturze dawnej współczesna teoria?, „Litteraria Copemicana” 2008, nr 2, s. 12.

4

   A. Nowicka-Jeżowa, Badania porównawcze nad barokiem w Polsce. Na drogach syntezy, [w:] Barok polski wobec Europy. Kierunki dialogu. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej w Radziejowicach, 13—15 maja 2002 roku, pod red. A. Nowickiej-Jeżowej, W. Bem-Wiśniewskiej, Warszawa 2003, s. 22. Podkr. — A.K.