03 2

'loginie Herbarta jako filozofa nie jest rzeczą ła-i\v^. przedstawiciele nauk pogranicza chętnie przejmowali jego myśli jako konstytutywne jla swoich dyscyplin wiedzy (głównie - psychowi i pedagogiki), nie eksponując tego, iż jego filozofia przenika wszystkie nauki.

Nawiązując do dzieł tak wybitnych w dziejach polskiej humanistyki filozofów wychowania, jak: Sergiusz Hessen, Bogdan Nawroczyń-ski, Jacek Woroniecki, Bogdan Suchodolski czy Lech Witkowski, A. Murzyn słusznie podkreśla, iż: „Filozofia Herbarta nieuchronnie prowadzi do pedagogiki, a ta z kolei odkrywa w sobie filozoficzne korzenie i tym samym zwraca się w stronę podstawowych kwestii filozoficznych, dzięki czemu pozostaje otwarta i nie tylko sama nie kostnieje, ale również nie pozwala skostnieć filozofii"¹. Tak rozumiana filozofia wychowania staje się zjawiskiem historycznym. To jeden z możliwych pomostów, który pozwala utrzymać ciągłość refleksji pedagogicznej, jej względną niezależność od nieuprawnionych roszczeń, na przykład sfery politycznej.

Tak jak pedagogika usiłuje opisać zmiany rzeczywistości wychowawczej (w jej pojęcie wpisana jest bowiem kategoria zmiany, niezależnie od nurtu czy kierunku pedagogicznego), tak filozofia wychowania próbuje je zrozumieć, oswoić, zinterpretować. Nie można przecenić roli filozofii w wychowaniu i naukach pedagogicznych. Jej znaczenie ujawnia się na wielu poziomach badań, poczynając od uniwersalnego kontekstu, jakim jest problem koncepcji człowieka, świata i ich wzajemnych powiązań. Działy filozofii stanowią przesłankę dla rozstrzygnięć w odpowiadających im działach pedagogiki — filozofia wartości służy teleologii, epistemologia i etyka — dydaktyce, etyka-teorii wychowania moralnego, estetyka — teorii wychowania estetycznego, filozofia prawa i państwa podbudowuje koncepcje wychowania obywatelskiego, filozofia religii służy wyjaśnieniu wartości wychowania religijnego, historia filozofii wraz z metodologią mają nieocenioną wartość dla historii pedagogiki, a prakseologia podbudowuje skuteczność metodyki wychowania. Żadna inna dziedzina nauki nie stworzyła pedagogice tak szerokich możliwości — czerpania i autonomicznej kreacji.

Pedagogika, rozwijając się przez stulecia w łonie matki-filozofii, przejęła dużą część jej dziedzictwa, mimo istniejącej tendencji odśrodkowej, która zmierzała do rozerwania duchowej, ideowej więzi myśli pedagogicznej z myślą filozoficzną. W książce Józefa Marii Hoene--Wrońskiego Filozofia pedagogji autor wywodził z filozofii zarówno cel ostateczny wychowania, czyli ideał wychowawczy jako „stworzenie się własne człowieka”, jak i prawa pedagogiki oraz reguły postępowania wychowawczego². Dążenia z przełomu XIX i XX wieku, związane z eks-perymentalizmem psychologicznym Wilhelma Wundta czy programowo antyfilozoficznym pozytywizmem, doprowadziły do redukcji refleksji filozoficznej w naukach humanistycznych, a nawet do jej odrzucenia jako czegoś zgoła nienaukowego. Redukcja ta szybko jednak ujawniła swą ograniczoność. Pedagogika — po skrajnie sformułowanych teoriach Wilhelma Augusta Laya czy Ernesta Meumanna, po manifeście Jana Kretzsch-mara, obwieszczającym koniec pedagogiki filozoficznej, a szczególnie filozofii wartości — doszła do momentu zwrotnego, w którym ta sama, do niedawna negowana aksjologia pedagogiczna ujawniła całą swoją wartość i żywotność. Genetyczny (w sensie stricte biologicznym) zatem związek pedagogiki z filozofią jest jej cechą charakterystyczną i — jak się wydaje — niezbywalną.

Uzasadnienie pedagogiki filozoficznej w obszarze teoretycznym wynika przede wszystkim z tego, że wszystkie kardynalne problemy pedagogiki wychodzą z określonych przesłanek on-tologicznych, epistemologicznych, aksjologicznych i antropologicznych. Obszar jej rozważań oscyluje wokół wyników badań samej filozofii. Widoczne jest to choćby na terenie takich zjawisk badanych przez pedagogikę, jak na przykład zagadnienie losu, codzienności, postaw wychowawczych, mistrzostwa duchowego, a nade

1

   A. Murzyn, Johann Friedrich Herbart i jego miejsce w kontekście pokantowskiej myśli idealistycznej, Kraków: Impuls

2004,8.7.    '

2

   J. M. Hoene-Wroński, Filozofia pedagogji: reforma absolutna wiedzy ludzkiej, przel. J. Jankowski, Lwów — Warsza-

*»: Książnica Polska T-wa Naucz. Szkól Wyższych 1922. s. VI.___