Polityka społeczna (6):
system opieki długoterminowej
Literatura
B. Więckowska, Dobrowolne ubezpieczenia
pielęgnacyjne (niedołęstwa starczego) 
niedaleka przyszłość czy polska science-
fiction?, Prawo Asekuracyjne, grudzień 2006
2
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (1)
Niedołęstwo starcze, starcza niewydolność
życiowa, to  taki stan starego człowieka, gdy na
skutek zaniku i niewydolności narządów lub
przewlekłej ciężkiej choroby, staje się on niezdolny do
wykonywania codziennych czynności, koniecznych w
normalnym życiu *
* L. Jabłoński, J. Wysokińska-Miszczuk, Podstawy gerontologii i wybrane
zagadnienia z geriatrii, Czelej, Lublin 2000, s. 75-76.
3
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (2)
Niedołęstwo starcze jest najczęściej postrzegane jako
symptom chorób charakterystycznych dla wieku starczego
np. choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona, i może być
ono wynikiem zaawansowanego stadium tych chorób.
Jednakże niedołęstwo starcze może również występować
bez towarzyszących mu chorób, ponieważ jest ono
nieodłącznym elementem starzenia się organizmu
człowieka.
4
®Barbara WiÄ™ckowska
Wiek osobniczy
Wiek chronologiczny, metrykalny,
kalendarzowy
Wiek biologiczny
Wiek czynnościowy
5
®Barbara WiÄ™ckowska
Starość a niedołęstwo
ubezpieczenie ze świadczeniem dożywotnim
oszczędzanie
60/65
A
Ile oszczędzać?
Jak  skonsumować oszczędności emerytalne?
Jak oszczędzać?
???
Skąd wziąć środki na opiekę długoterminową?
6
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (6)
Opieka długoterminowa
a
opieka pielęgnacyjna
7
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (4)
Skala ADL (ang. Activities of Daily Living)  skala
Katza:
kÄ…piel,
ubieranie siÄ™,
korzystanie z toalety,
przemieszczanie siÄ™,
czynność zwieraczy,
odżywianie się.
8
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (5)
Przeczytaj opisy dotyczące każdej z wymienionych grup (słowo wsparcie
oznacza nadzór, kierownictwo lub bezpośrednią pomoc
KÄ…piel  mycie gÄ…bkÄ…, kÄ…piel w wannie lub prysznic
Pacjent nie potrzebuje Pacjent potrzebuje Pacjent potrzebuje
żadnego wsparcia wsparcia przy myciu wsparcia przy myciu
(sam wchodzi i tylko jednej części ciała więcej niż jednej części
wychodzi z wanny, (np. pleców lub nóg) ciała (nie może
jeżeli korzysta z tego wykąpać się
rodzaju kÄ…pieli) samodzielnie)
Ubieranie się  wyjmowanie ubrań z szafek lub szuflad wraz z bielizną,
ubraniem wierzchnim oraz z uwzględnieniem zapinania się
Pacjent wyjmuje Pacjent wyjmuje Pacjent potrzebuje
ubrania i ubiera siÄ™ bez ubrania i ubiera siÄ™ bez pomocy przy
żadnego wsparcia żadnego wsparcia z wyjmowaniu ubrań lub
wyjÄ…tkiem sznurowania ubieraniu siÄ™ (bez
butów pomocy pozostanie
częściowo lub
całkowicie nie ubrany
9
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (6)
Toaleta osobista  udawanie siÄ™ do ubikacji przy defekacji i oddawaniu moczu
mycie siÄ™ po wydalaniu i poprawianie ubrania
Pacjent idzie sam do Pacjent potrzebuje Pacjent nie może iść do
ubikacji, nie potrzebuje pomocy przy udawaniu ubikacji, aby tam siÄ™
wsparcia przy myciu i się do ubikacji lub przy załatwić
poprawianiu ubrania myciu siÄ™ i poprawianiu
(może korzystać z takich ubrania po wydaleniu lub
przedmiotów jak laska, też w nocy przy
balkonik lub wózek używaniu basenu lub
inwalidzki sedesu pokojowego
Poruszanie siÄ™
Pacjent bez wsparcia Pacjent potrzebuje Pacjent nie wstaje z
wstaje i kładzie się do wsparcia przy wstawaniu łóżka
łóżka oraz siada i i kładzeniu się do łóżka
podnosi się z krzesła oraz przy wstawaniu i
siadaniu na krześle
10
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (6)
Czynność zwieraczy
Pacjent w pełni Od czasu do czasu Nadzór pomaga w
kontroluje wydalanie zdarzajÄ… siÄ™  wpadki kontroli
moczu i defekacjÄ™
Odżywianie się
Pacjent je sam bez Pacjent je sam, Pacjent potrzebuje
wsparcia potrzebuje wsparcia wsparcia przy
przy krojeniu mięsa lub odżywianiu, jest stale
smarowania chleba lub od czasu do czasu
masłem karmiony przy pomocy
rurek lub kroplówki
11
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (7)
Szczegółowa ocena sprawności:
A  niezależny we wszystkich czynnościach
B  niezależny z wyjątkiem jednej
C  niezależny z wyjątkiem kąpieli i dodatkowej czynności
D  niezależny z wyjątkiem kąpieli, ubierania się i dodatkowej
czynności
E  niezależny z wyjątkiem kąpieli, ubierania się, toalety i
dodatkowej czynności
F  niezależny z wyjątkiem kąpieli, ubierania się, toalety,
przemieszczaniu się i dodatkowej czynności
G  zależny we wszystkich czynnościach
A  niezależny
B  E  częściowo zależny
F  G  całkowicie zależny
12
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (8)
Skala IADL (ang. Instrumental Activities of Daily Living) 
skala Lawtona:
pisanie,
czytanie,
chodzenie po schodach,
sprzÄ…tanie,
przygotowywanie posiłków,
samodzielne wychodzenie z domu,
korzystanie ze środków transportu,
posługiwanie się pieniędzmi, lekami, telefonem.
13
®Barbara WiÄ™ckowska
Niedołęstwo starcze (3)
Ponieważ stopień i liczba utraty zdolności do wykonywania
codziennych czynności definiuje koszty związane z
działalnością opiekuńczą uzasadnione jest wprowadzenie
stopni niedołęstwa starczego:
" niedołęstwo śladowe  potrzeba wsparcia w zakresie jednej
czynności życia codziennego,
" niedołęstwo znaczne  utrata możliwości wykonywania od 2
do 3 codziennych czynności,
" niedołęstwo pełne  utrata możliwości wykonywania 4 i
więcej codziennych czynności.
14
®Barbara WiÄ™ckowska
Cykl potrzeb opieki (1)
1. Pełna aktywność
2. Częściowa zależność
3. Pełna zależność
15
®Barbara WiÄ™ckowska
Klasyfikacja form opieki długoterminowej (1)
Ze względu na podmiot prowadzący opiekę
Opieka nieformalna
Opieka formalna
Ze względu na przedmiot opieki
Pomoc w prowadzeniu domu
Wsparcie społeczne i emocjonalne
Opieka osobista
Opieka medyczna
Opieka nadzorowania
Opieka wytchnieniowa
16
®Barbara WiÄ™ckowska
Klasyfikacja form opieki długoterminowej (2)
Ze względu na miejsce udzielania opieki
Opieka otwarta
" Pośrednia opieka pielęgniarska
" Wykwalifikowana opieka pielęgniarska
Opieka półotwarta
" Ośrodki dla osób starszych (ośrodki seniora)
" Ośrodki dziennej opieki dla dorosłych
Opieka stacjonarna
" Domy opieki dla przewlekle chorych i niepełnosprawnych
" Domy pomocy
" Szpitale chorób przewlekłych
" Emeryckie Wspólnoty Ciągłej Opieki
" Hospicja
17
®Barbara WiÄ™ckowska
Ryzyko niedołęstwa - czynniki
Czynniki demograficzne
Wzrost liczby osób powyżej 65 roku życia i 80
roku życia (sędziwa starość)
Wydłużająca się przeciętna długość trwania
życia
Wydłużająca się przeciętna dalsza długość
trwania życia
Przeciętne dalsze trwanie życia a przeciętne
dalsze trwanie życia w zdrowiu
Spadek potencjału pielęgnacyjnego
18
®Barbara WiÄ™ckowska
Odsetek osób powyżej 60 roku
45
40
35
Francja
30
Wielka Brytania
25
Polska
Niemcy
20
Norwegia
15
WÅ‚ochy
10
5
0
1980 2000 2010 2030 2050
19
®Barbara WiÄ™ckowska
Przeciętne trwanie życia w Polsce
85
80
75
Mężczyz
ni
70
65 Kobiety
60
55
50
20
®Barbara WiÄ™ckowska
0
50
60
8
90
9
9
9
1
1
1970
19
1
2000
2002
Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce
24
22
20
18
Mężczyz
ni 60
16
14 Mężczyz
ni 75
12
Kobiety 60
10
8
Kobiety 75
6
4
2
0
21
®Barbara WiÄ™ckowska
0
0
0
0
0
0
2
6
7
8
9
0
0
5
9
9
9
9
9
0
0
1
1
1
1
1
2
2
Obciążenie systemu
22
®Barbara WiÄ™ckowska
Potencjał pielęgnacyjny
Kobiety w wieku 45-60 na ludność w wieku powyżej 70 lat
3,5
3
Francja
2,5
Wielka Brytania
2
Polska
Niemcy
1,5
Stany Zjednoczone
1
Japonia
0,5
0
1960 1995 2025
23
®Barbara WiÄ™ckowska
Determinanty niedołęstwa starczego
Proces starzenia się społeczeństw,
ale przede wszystkim mniejszy niż
proporcjonalny wzrost
przeciętnego dalszego trwania
życia bez niedołęstwa starczego w
stosunku do przeciętnego
dalszego trwania życia
24
®Barbara WiÄ™ckowska
Determinanty formalnej opieki długoterminowej
Na wzrost znaczenia formalnej opieki długoterminowej mają wpływ zmiany
we współczesnym wzorcu rodziny tzw.  cicha rewolucja :
- zanikanie rodziny wielopokoleniowej i zastępowanie jej rodziną
nuklearnÄ…,
- terytorialne rozprzestrzenianie siÄ™ rodzin,
- wzrost liczby gospodarstw jednoosobowych ( intymność na
dystans ),
- rozwody i separacje,
- bezdzietność,
- wzrost aktywności zawodowej wśród kobiet oraz podwyższanie się
wieku matki w chwili pierwszego porodu,
- zmiana relacji wiekowych pomiędzy dziećmi a rodzicami (coraz
częściej w wieku poprodukcyjnym są równocześnie dwa pokolenia  85-
letni niedołężni rodzice oraz 65-letnie opiekujące się nimi dzieci).
25
®Barbara WiÄ™ckowska
Stan cywilny osób pow. 60 roku życia
mężczyz
ni
kobiety
żonaci
3% 5%
zamężne
samotni
samotne
19%
kawalerowie
81% 13%
41% 59%
51%
panny
wdowcy
wdowy
3%
rozwiedzeni
rozwiedzione
3%
26
®Barbara WiÄ™ckowska
Oczekiwana liczba lat dorosłego życia przeznaczona na odpowiedzialność
za rodzinÄ™
35
30
25
20 1988/1989
15
1994/1995
10
5
0
rodzic(e) dzieci < rodzic(e) rodzic(e) oboje
> 65 lat 18 lat > 65 lat > 65 lat rodzice
lub i dzieci > 65 lat
dzieci < < 18 lat
18 lat
27
®Barbara WiÄ™ckowska
Determinanty: podsumowanie
instytucjonalna opieka długoterminowa
ryzyko nieformalna opieka
niedołęstwa starczego długoterminowa
zmiany w modelu rodziny
mniejsze tempo
-rodziny nuklearne
zmiany w
przyrostu
strukturze osób
-rozwody i separacje,
przeciętnego
w wieku
-bezdzietność,
dalszego trwania
starczym
-wiek matki w chwili
aktywnego życia
pierwszego porodu
niż przeciętnego
-aktywność zawodowa kobiet
dalszego trwania
życia
28
®Barbara WiÄ™ckowska
Dotychczasowa (najczęstsza) realizacja zabezpieczenia opieki
długoterminowej
Zabezpieczenie
opieki
długoterminowej
System pomocy
System zabezpieczenia
zdrowotnego społecznej
Ubezpieczeniowy Zaopatrzeniowy
Zaopatrzeniowy
Opiekuńczy
Opiekuńczy
29
®Barbara WiÄ™ckowska
System bazowy
System bazowy
Systemy z wyodrębnionym podsystemem opieki
długoterminowej
System opieki długoterminowej
System zabezpieczenia opieki
długoterminowej
Ubezpieczeniowy
Zaopatrzeniowy
Opiekuńczy
30
®Barbara WiÄ™ckowska
System bazowy
Japonia
System zabezpieczenia zdrowotnego (ang.
Citizens Health Insurance Plan) (1922) (1961)
Społeczna hospitalizacja (1973)
ZÅ‚oty Plan (ang. Gold Plan) (1989)
Publiczny system opieki długoterminowej
(2000)
31
®Barbara WiÄ™ckowska
Finansowanie
Składki (50%)
Podatki (50%)
0,6% dochodu
Ogólnokrajowe Regionalne
(50%) (25%)
Pracodawca Pracownik
(50%) (50%)
Lokalne
(25%)
32
®Barbara WiÄ™ckowska
Uprawnienie do świadczeń
potrzeba opieki długoterminowej (6 miesięcy) + wiek
Procedura decydujÄ…ca o potrzebie opieki:
przeprowadzenie ankiety medycznej obejmujÄ…cej 85
elementów, 4-5 poziomów każdy,
analiza ankiety przez program komputerowy i przypisanie
określonego poziomu potrzeb opieki długoterminowej
(wyróżnia się 6 poziomów potrzeb),
zweryfikowanie wyników komputerowych przez grupę
ekspertów składającą się zarówno z lekarzy jak i specjalistów
z zakresu socjologii.
33
®Barbara WiÄ™ckowska
Uprawnienie do świadczeń
grupa  wymaga wsparcia :
kategoria I: osoba żyje niezależnie, ale wymaga wsparcia przy instrumentalnych
codziennych czynnościach (25  32 min)
grupa  wymaga opieki :
kategoria I: problemy z wykonywaniem instrumentalnych codziennych
czynnościach oraz potrzeba częściowej opieki przy czynnościach podstawowych
(32-50 min.),
kategoria II: potrzeba więcej pomocy przy podstawowych codziennych
czynnościach niż osoba zaliczona do kategorii I (50-70 min.),
kategoria III:  potrzebuje więcej niż II oraz potrzebuje pełnej opieki, 70-90 min.,
kategoria IV:  potrzebuje więcej niż III oraz bez opieki osoba ta miałaby
trudności z przeżyciem (90-110 min.),
kategoria V:  potrzebuje więcej niż IV oraz bez opieki osoba ta nie mogłaby żyć
(pow. 110 min.)
34
®Barbara WiÄ™ckowska
Åšwiadczenia
Zamknięta opieka instytucjonalna:
domy opieki dla osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych,
szpitale geriatryczne,
domy pomocy.
Otwarta i półotwarta opieka:
wizyty pielęgniarki środowiskowej i pomocy w prowadzeniu domu (24
godziny na dobÄ™),
rehabilitacja w domu oraz w ośrodkach seniora,
doradztwo medyczne,
opieka wytchnieniowa,
świadczenia w ośrodkach seniora,
wszechstronna pomoc domowa dla osób z otępieniem starczym,
organizacja kąpieli (tzw. przenośna kabina prysznicowa)
urządzenia domowa i sprzęt rehabilitacyjny (np. wózki inwalidzkie,
specjalne łóżka),
dostosowywanie mieszkania do potrzeb (np. eliminacja schodów,
założe-nie barierek i uchwytów).
35
®Barbara WiÄ™ckowska
Miesięczne limity świadczeń
Poziom potrzeb Limit świadczeń Limit liczby dni
krótkookresowej opieki
zamkniętej
w jenach w złotych
Wymaga pomocy 61,500 1 814,4 7
Wymaga opieki 1 165,800 4 888,8 14
Wymaga opieki 2 194,800 5 745,6 14
Wymaga opieki 3 267,500 7 891,2 21
Wymaga opieki 4 306,000 9 025,2 21
Wymaga opieki 5 358,300 10 569,6 42
36
®Barbara WiÄ™ckowska
Współfinansowanie świadczeń
0%
Limit wysokich kosztów świadczeń
opieki długoterminowej
(ang. high-cost long-term care
service limit)
100%
Limit świadczeń miesięcznych
10%
37
®Barbara WiÄ™ckowska
Austria
System pomocy społecznej
Lobbing organizacji osób niepełnosprawnych = system
pomocy społecznej + system rentowy
Zabezpieczenia opieki długoterminowej to 10
programów: jeden federalny (ang. Federal Long-Term
Care Allowance) i 9 lokalnych (poszczególnych
Bundeslandów) (ang. Provincial Long-Term Care
Allowance) (1993)
38
®Barbara WiÄ™ckowska
Finansowanie
System zaopatrzeniowy
Uprawnienie do świadczeń
potrzeba opieki długoterminowej (6 miesięcy)
+
potrzeba opieki dłuższej niż 50h miesięcznie
Procedura decydujÄ…ca o potrzebie opieki:
ocena czynności ADL i IADL przez lekarza rodzinnego
 przeliczanie oceny na czas opieki
39
®Barbara WiÄ™ckowska
Uprawnienie do świadczeń
kategoria I: 50-74 min.,
kategoria II: 75-119 min.,
kategoria III: 120-179 min. oraz osoby z uszkodzonym
narzÄ…dem wzroku
kategoria IV: pow. 180 min. oraz osoby niewidome
kategoria V: pow. 180 min. osoby potrzebujÄ…ce niezwykle
dużego zakresu opieki oraz osoby niewidome i nieme
kategoria VI: pow. 180 min. osoby potrzebujące stałej
kontroli lub stałej opieki
kategoria VII: pow. 180 min. osoby całkowicie
unieruchomione
40
®Barbara WiÄ™ckowska
Åšwiadczenia
Poziom potrzeb Limit świadczeń
w euro w złotych
Kategoria 1 148,30 578,37
Kategoria 2 273,40 1 066,26
Kategoria 3 421,80 1 645,02
Kategoria 4 632,70 2 467,53
Kategoria 5 859,30 3 351,27
Kategoria 6 1 171,70 4 569,63
Kategoria 7 1 562,10 6 092,19
41
®Barbara WiÄ™ckowska
Ograniczenie świadczeń
Osoby korzystające z opieki zamkniętej
otrzymują 20% świadczenia
Brak świadczenia w przypadku hospitalizacji
trwającej dłużej niż 4 tygodnie
42
®Barbara WiÄ™ckowska
System polski
Systemy zabezpieczenia na wypadek ryzyka niedołęstwa
starczego
System na granicy podsystemów:
Ochrony zdrowia,
system emerytalny,
system rentowy,
system pomocy społecznej.
Rodzaje świadczeń:
dodatek pielęgnacyjny,
zasiłek pielęgnacyjny,
pobyt w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-
opiekuńczym,
opieka paliatywno-hospicyjna.
43
®Barbara WiÄ™ckowska
Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Polsce
Minister Zdrowia zarzÄ…dzeniem z 28 marca 2006
roku powołał Zespół do spraw opracowania założeń
projektu ustawy pielęgnacyjnej. Do prac w Zespole
powołano osoby reprezentujące środowiska
naukowe, samorzÄ…dy medyczne, instytucje
zajmujÄ…ce siÄ™ problematykÄ… opieki nad osobami
niesamodzielnymi i administrację rządową. Zespół
korzystał w swoich pracach z doradztwa ekspertów
z Republiki Federalnej Niemiec.
44
®Barbara WiÄ™ckowska
Podstawowe założenia
Zasady:
obligatoryjności i powszechności
solidaryzmu społecznego
samorządności ubezpieczonych
prawo wolnego wyboru świadczeniodawcy przez
ubezpieczonego
zapewnienie równego dostępu do świadczeń
gospodarność i celowość działania
prymat rehabilitacji nad świadczeniami pielęgnacyjnymi
przy ścisłej współpracy z NFZ w tym zakresie
prymat opieki domowej nad stacjonarnÄ… i rehabilitacji nad
pielęgnacją, zwiększanie samodzielności
obowiązek udziału w programach profilaktycznych oraz
aktywnego udziału w leczeniu i rehabilitacji w celu
zapobiegania niesamodzielności
prawo do świadczenia ze społecznego ubezpieczenia
pielęgnacyjnego przysługuje ubezpieczonemu po okresie
12 miesięcy opłacania składki
45
®Barbara WiÄ™ckowska
Åšwiadczeniobiorca
Osoba niesamodzielna  osoba, która z
powodu trwającego nie mniej niż 6 miesięcy
okresowego lub trwałego upośledzenia funkcji
organizmu w następstwie choroby lub urazu,
dla zaspokajania podstawowych potrzeb
życiowych, wymaga pielęgnacji lub opieki
(pomocy) innych osób.
Orzekanie o niesamodzielności
Niesamodzielność  umiarkowana, znaczna
(stopień I), całkowita (stopień II), całkowita
(stopień III).
46
®Barbara WiÄ™ckowska
Åšwiadczenia
Pieniężne:
Zasiłek
Dopłaty do sprzętu rehabilitacyjnego
Składki na ubezpieczenia społeczne dla członków
rodziny
Rzeczowe:
Opieka domowa
Opieka półotwarta
Opieka zamknięta
47
®Barbara WiÄ™ckowska
Co daje wyodrębnienie systemu?
Jasne określenie granic
finansowania opieki doraz
nej i
długoterminowej
Może dać: wyodrębniona pula środków
(składka i podatek celowy)
Może dać: możliwość wyjścia z systemu
48
®Barbara WiÄ™ckowska