Polityka społeczna:
uwarunkowania polityki społecznej
Dr Barbara Więckowska
Katedra Ubezpieczenia Społecznego
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
LITERATURA
A. Kurzynowski (2001), Polityka społeczna 
podstawowe pojęcia i zakres [w:] Polityka
społeczna, A. Kurzynowski (red.), SGH,
Warszawa: 21-37.
Podstawowe informacje o rozwoju
demograficznym Polski do 2006 r. , GUS,
http://www.stat.gov.pl/gus/45_650_PLK_HT
ML.htm .
2
Barbara Więckowska
DEMOGRAFICZNE
DEMOGRAFICZNE
UWARUNKOWANIA
UWARUNKOWANIA
POLITYKI SPOA
ECZNEJ
POLITYKI SPOA
ECZNEJ
3
Barbara Więckowska
Konsekwencje dla polityki społecznej
wynikające z:
wynikające z:
" istniejącej struktury ludności według płci i
wieku
Wpływ polityki społecznej na:
Wpływ polityki społecznej na:
" procesy kształtujące ową strukturę
(proces urodzeń, zgonów i migracji)
4
Barbara Więckowska
W literaturze anglojęzycznej wprowadzono
podział polityki ludnościowej na dwa rodzaje:
" population responsive policy (polityka
odpowiadająca na potrzeby ludności
wynikające z istniejącej struktury ludności
według płci i wieku);
" population influencing policy (polityka, której
celem jest wpływanie na kształtowanie się
procesów demograficznych).
5
Barbara Więckowska
Polityka ludnościowa tej kategorii jest
w zasadzie polityką społeczno-
ekonomiczną wymuszaną przez
procesy i struktury demograficzne.
= w ścisłym znaczeniu
demograficzne uwarunkowania
polityki społecznej
6
Barbara Więckowska
Typy struktur wieku ludności
7
Barbara Więckowska
Wiek populacji
ONZ (65):
młode (4% i mniej)
dojrzałe (4%-7%)
stare (powyżęj 7%)
Roset (60):
młode demograficznie  poniżej 8%
przedpole starzenia się  8%-10%
właściwe starzenia się  10-12%
stare demograficznie  powyżej 12%
8
Barbara Więckowska
Mediana wieku
60
50
40
30
20
10
0
Stany
Polska Niemcy Japonia Szwecja
Zjednoczone
25,8 35,4 22,3 30 34,3
1950
28,6 35,4 30,4 28,8 35,3
1975
35,2 40,1 41,2 35,5 39,7
2000
43,6 48,5 50 39,3 47,2
2025
48 50,9 53,1 40,7 51,2
2050
9
Barbara Więckowska
Struktura ludności według płci i wieku w Polsce w 2002 i 2030r
10
Barbara Więckowska
Struktury wieku wybranych krajów
11
Barbara Więckowska
Dylematy zaspokojenia potrzeb ludności
związane z faktem
bardzo nierównomiernych przyrostów i
ubytków ludności:
" w różnych odcinkach czasu
" w poszczególnych grupach wieku
" w ujęciu terytorialnym.
12
Barbara Więckowska
Potencjalne konsekwencje przemian demograficznych
Podstawa rozważań:
" prognozy demograficzne
13
Barbara Więckowska
40,00%
35,00%
30,00%
25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
13,91% 12,89% 14,92% 14,77% 17,59% 20,27% 21,48% 22,07% 23,44% 25,66% 28,38%
Polska
16,31% 18,59% 20,19% 20,77% 22,11% 23,83% 26,42% 28,58% 28,68% 28,17% 27,95%
Niemcy
17,21% 19,68% 22,41% 25,97% 28,13% 29,22% 30,37% 31,93% 34,39% 35,88% 36,53%
Japonia
12,28% 12,28% 12,82% 14,17% 15,89% 17,75% 19,18% 19,75% 19,85% 19,78% 19,98%
Stany Zjednoczone
17,39% 17,71% 19,28% 21,41% 22,72% 23,83% 25,19% 26,50% 27,24% 27,15% 27,06%
Szw ecja
y
ródło: obliczenia własne na podstawie United Nations (2003, s. 440 441, 524 525, 712 713, 828 829,
896 897).
14
Barbara Więckowska
25,0%
20,0%
15,0%
10,0%
5,0%
0,0%
-5,0%
-10,0%
2005/2000 2010/2005 2015/2010 2020/2015 2025/2020 2030/2025 2035/2030 2040/2035 2045/2040 2050/2045
-7,4% 15,8% -1,0% 19,1% 15,2% 6,0% 2,8% 6,2% 9,4% 10,6%
Polska
14,0% 8,6% 2,9% 6,4% 7,8% 10,8% 8,2% 0,3% -1,8% -0,8%
Niemcy
14,4% 13,8% 15,9% 8,3% 3,9% 3,9% 5,2% 7,7% 4,3% 1,8%
Japonia
0,0% 4,4% 10,5% 12,1% 11,7% 8,1% 3,0% 0,5% -0,3% 1,0%
Stany Zjednoczone
1,8% 8,9% 11,0% 6,1% 4,9% 5,7% 5,2% 2,8% -0,3% -0,4%
Szw ecja
y
ródło: obliczenia własne na podstawie United Nations (2003, s. 440 441,
524 525, 712 713, 828 829, 896 897).
15
Barbara Więckowska
Przeciętne trwanie życia w Polsce
85
80
75
Mężczyz
ni
70
65 Kobiety
60
55
50
16
Barbara Więckowska
0
50
60
8
90
9
9
9
1
1
1970
19
1
2000
2002
Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce
24
22
20
18
Mężczyz
ni 60
16
14 Mężczyz
ni 75
12
Kobiety 60
10
8
Kobiety 75
6
4
2
0
17
Barbara Więckowska
0
0
0
0
0
0
2
6
7
8
9
0
0
5
9
9
9
9
9
0
0
1
1
1
1
1
2
2
Tablice przeciętnego trwania życia
Czasy
Chrystusa
19 lat
40 lat
1800
70 lat
1900
80 lat
2020
18
Barbara Więckowska
Prawdopodobieństwo zgonu
1
0,1
0,01
mężczyz
ni kobiety
0,001
0,0001
19
Barbara Więckowska
0
4
8
12
16
20
24
28
32
36
40
44
48
52
56
60
64
68
72
76
80
84
88
92
96
100
Tablice przeciętnego dalszego trwania życia
120000
100000
80000
10 lat
Osoby urodzone w 1997 r.
60000
27 lat
40000
20000
73 lata
0
1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 96 101
20
Barbara Więckowska
Udoskonalenia modelu Lee-Cartera
Modyfikacja modelu  liczba zgonów jest
zmienną losową o rozkładzie Poissona:
Dx (t ) ~ Poisson (Ex (t )�" �x (t ))
ln �x (t ) = ax + bx �"�t
�t = �t -1 + c + �t
Taki model dopuszcza heteroskedastyczność reszt
między oszacowaną a zaobserwowaną liczbą zgonów
Brouhns, N., M. Denuit, J. Vermunt (2002). A Poisson log-linear regression approach
to the construction of projected life tables. Insurance: Math. Econ. 31 (3): 373 393.
21
Barbara Więckowska
22
Barbara Więckowska
wpływ na:
" edukację
" zatrudnienie
" mieszkalnictwo
" zdrowie
" zabezpieczenie społeczne (w tym
szczególny wpływ na system emerytalny).
23
Barbara Więckowska
Wskaz
nik  obciążenia
ludności w wieku produkcyjnym
ludnością w wieku przed- i poprodukcyjnym
ale też odrębnie - wskaz
nik  obciążenia
ludności w wieku produkcyjnym:
" ludnością w wieku przedprodukcyjnym
" ludnością w wieku poprodukcyjnym
24
Barbara Więckowska
Obciążenie systemu
25
Barbara Więckowska
Bezinwestycyjna poprawa sytuacji w
konkretnych dziedzinach społecznych
(sferach polityki społecznej) i ich
fragmentach,
ale dziedziny wymagające dużych
nakładów w celu poprawy sytuacji.
26
Barbara Więckowska
Potencjał pielęgnacyjny
Kobiety w wieku 45-60 na ludność w wieku powyżej 70 lat
3,5
3
Francja
2,5
Wielka Brytania
2
Polska
Niemcy
1,5
Stany Zjednoczone
1
Japonia
0,5
0
1960 1995 2025
27
Barbara Więckowska
Współczynniki płodności według wieku (na 1000 kobiet), 1950-2004
250
200
1950
1960
1970
150
1980
1990
100
2000
2004
50
0
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49
28
Barbara Więckowska
29
Barbara Więckowska
(2)
Polityka kształtująca procesy
demograficzne
(population influencing policy)
30
Barbara Więckowska
Działania zmierzające do
wpływania na poziom płodności,
umieralności i ruchów
migracyjnych.
Zakres tej polityki (population
policy) traktowany jest często jako
jedyny zakres polityki, którą należy
nazywać polityką ludnościową.
31
Barbara Więckowska
Udział imigrantów i ich potomków w ludności 27 krajów Europy, 2052
Low scenario, 2052
Base scenario, 2052 High scenario, 2052
7%
16%
26%
74%
84%
93%
Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers
y
ródło: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), s. 30.
Udział imigrantów i ich potomków w zasobach pracy 27 krajów Europy, 2052
Low scenario, 2052
Base scenario, 2052 High scenario, 2052
9%
20%
32%
68%
80%
91%
Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers
y
ródło: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), s. 30.
32
Barbara Więckowska
Czynniki zmian liczby i struktury gospodarstw domowych:
demograficzne
liczba i struktura ludności według płci i wieku
zmiany wzorca tworzenia i rozpadu rodzin (spadek skłonności do
zawierania związków formalnych, opóz
nianie zawierania małżeństw,
wzrost częstości kohabitacji, wzrost częstości rozwodów);
spadek płodności;
spadek umieralności zróżnicowany według płci;
wzorce opuszczania domu rodzinnego przez dzieci i
współzamieszkiwania osób dorosłych (zamężne dzieci, spokrewnione
osoby starsze, osoby niespokrewnione)
ekonomiczno-społeczne
sytuacja mieszkaniowa (podaż mieszkań, koszt ich pozyskania i
eksploatacji),
sytuacja ekonomiczna członków gospodarstwa (dochody, aktywność
ekonomiczna),
zmiany podziału pracy w gospodarstwie wynikające głównie ze
wzrostu aktywności ekonomicznej kobiet i zmian ról kulturowych
kobiet i mężczyzn,
sytuacja na rynku pracy, rola ekonomiczna gospodarstwa jako
jednostki wytwarzającej dobra i usługi oraz jednostki konsumpcyjnej
migracje
33
Barbara Więckowska
Gospodarstwo domowe - definicje
Socjologia
Statystyka
Demografia
Ekonomia
34
Barbara Więckowska
Gospodarstwo domowe - definicje
Socjologia Demografia Statystyka Ekonomia
umowna, zespół osób
członkowie podstawowa
złożona spokrewnionych
rodziny, żyjący jednostka
jednostka ze sobą lub nie,
zazwyczaj pod gospodarująca
statystyczna, mieszkających
jednym której celem
określająca razem i wspólnie
dachem, jest
zbiór osób utrzymujących się
zakres zaspokajanie
zamieszkujących lub osoba
gospodarstwa wspólnych i
z reguły utrzymująca się
domowego osobistych
jednostkę samodzielnie, bez
wyznacza potrzeb jej
mieszkaniową i względu na to,
tworzących czy mieszka
zakres funkcji członków
wspólnotę sama, czy też z
ekonomicznych
gospodarczą innymi osobami,
spełnianych
nie łącząc jednak
przez rodzinę
z nimi swoich
dochodów
35
Barbara Więckowska
Gospodarstwo domowe
 Gospodarstwo domowe jest bazą ekonomiczną jednostki
lub grupy osób powiązanych ze sobą więzami
rodzinnymi lub więzami innego rodzaju. Członkowie
gospodarstwa domowego zamieszkują razem, łączą
swoje przychody, zasoby dóbr materialnych oraz
reprezentowaną przez siebie siłę roboczą wcelu
zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego jako
całości i poszczególnych jego członków.
y
ródło:A. Hodoly, Gospodarstwo domowe i jego rola społeczno-ekonomiczna
36
Barbara Więckowska
GD - podziały Kryterium: wielkość
jednoosobowe
czteroosobowe
dwuosobowe
pięcio- i więcej
osobowe
trzyosobowe
37
Barbara Więckowska
Wielkość gospodarstw domowych
Wyszczególnienie: 2002 2002 (w %)
ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś
Gospodarstwa domowe w
13 337 8 964 4 373
tys. o liczbie osób:
1 3 307 2 487 820 24,8% 27,7% 18,8%
2 3 097 2 216 881 23,2% 24,7% 20,2%
3 2 654 1 890 764 19,9% 21,1% 17,5%
4 2 405 1 568 837 18,0% 17,5% 19,1%
5 i więcej 1 874 803 1 071 14,1% 8,9% 24,5%
Przeciętna liczba osób 2,84 2,60 3,33
w gospodarstwie
domowym
38
Barbara Więckowska
Rodzaje poszczególnych gospodarstw w ich ogólnej liczbie w spisach powszechnych
26
24
22
1 - osobowe
20
2 - osobowe
18
3 - osobowe
4 - osobowe
16
5 i więcej osobowe
14
12
10
1970 1978 1988 2002
lata
39
Barbara Więckowska
liczba gospodarstw w %
Struktura gospodarstw domowych w miastach i na wsi ze względu
na liczbę członków
100%
24,8%
28,4%
28,8%
34,8%
80%
57,2%
60%
wieś
miasta
40%
75,2%
71,6%
71,2%
65,2%
42,8%
20%
0%
1234 5 i więcej
40
Barbara Więckowska
GD - podziały Kryterium: więzi
jednorodzinne
jednoosobowe
dwurodzinne
zbiorowe
trzy i więcej
rodzinne
41
Barbara Więckowska
Rodzinne gospodarstwo domowe
13 mln 337 tys.
gospodarstw domowych
było w Polsce w 2002 roku, z czego
9 mln 817,8 tys.
(73,6%)
było tworzonych przez co najmniej jedną rodzinę.
42
Barbara Więckowska
Rodzinne gospodarstwo domowe
Członkowie gospodarstw rodzinnych są związani ze
sobą małżeństwem, powinowactwem lub
pokrewieństwem, czyli stanowią rodzinę. Działalność
gospodarstwa rodzinnego polega na zapewnieniu
swym członkom utrzymania (zaspokojeniu potrzeb
materialnych) i opieki, oraz zdrowia duchowego i
przygotowania swych członków do samodzielnego
życia. Gospodarstwo rodzinne jest grupą osób
mieszkających wspólnie, tworzących jedno
gospodarstwo domowe, które może obejmować
dwa a nawet trzy pokolenia.
43
Barbara Więckowska
Gospodarstwa domowe rodzinne i nierodzinne ogółem
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
-
Trzy i więcej
Jednorodzinne Dwurodzinne Nierodzinne
rodzinne
9 205 189 586 491 26 122 3 519 238
69,02% 4,40% 0,20% 26,39%
typ gospodarstwa domowego
44
Barbara Więckowska
liczba gospodarstw domowych (w ty
ś
.)
Struktura wiekowa nierodzinnych GD
0,07%
100%
90%
nieustalony
46,19%
80%
70%
wyłącznie 60 lat i
60%
więcej
50%
wyłącznie 30-59 lat
40% 38,82%
30%
wyłącznie 0-29 lat
20%
14,92%
10%
0%
45
Barbara Więckowska
Struktura wiekowa rodzinnych GD
100%
10,10%
90%
10,00%
80%
70%
pozostałe
30-59 lat i 60 lat i wę
i
60%
do 29 lat i 60 lat i wę
i
54,98%
50%
do 29 lat i 30-59 lat
wyłącznie 60 lat i wię
40%
wyłącznie 30-59 lat
wyłącznie 0-29 lat
30%
9,89%
20%
6,97%
10%
6,07%
0%
46
Barbara Więckowska
GD - podziały Kryterium:
wykształcenie głowy
gospodarstwa
bez wykształcenia
szkolnego lub podstawowe
gimnazjum
nieukończone
podstawowe średnie
zasadnicze
wyższe
zawodowe
47
Barbara Więckowska
Wykształcenie głowy GD
Miasto Wieś Ogółem
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Bez Podstawowe Zasadnicze Gimnazjum Średnie Wyższe
wykształcenia zawodowe
szkolnego lub
podstawowe
nieukończone
48
Barbara Więckowska
Kryterium: posiadanie dzieci
GD - podziały
GD
posiadające
GD nie
dzieci do 24
posiadające
lat na
dzieci do 24 lat
utrzymaniu
na utrzymaniu
49
Barbara Więckowska
Gospodarstwa domowe ze względu na posiadanie dzieci do lat 24 na utrzymaniu
76,0%
80%
60%
Bez dzieci do lat 24 na
utrzymaniu
40%
Z dziećmi do lat 24 na
24,0% utrzymaniu
20%
0%
50
Barbara Więckowska
Gospodarstwa domowe z dziećmi na utrzymaniu do 24 lat według liczby dzieci
z 1 dzieckiem
5%
z 2 dzieci
12%
z 3 dzieci
47%
z 4 i więcej dzieci
36%
51
Barbara Więckowska
Kryterium: z
ródło utrzymania
GD - podziały
pracowników
przedsiębiorców
emerytów i
rolników
rencistów
pracowników
utrzymujących się z
użytkujących
niezarobkowych
gospodarstwo
z
ródeł
rolne
52
Barbara Więckowska
Gospodarstwa domowe ze względu na z
ródło utrzymania (2003r.)
50,00%
47,24%
Pracownicy
40,00%
Emeryci i renciści
27,93%
30,00%
Pracujący na własny
rachunek
Pracownicy użytkujący
20,00%
gospodarstwo rolne
Rolnicy
7,85%
10,00%
6,60% Utrzymujący się z
5,58%
4,80%
niezarobkowych z
ródeł
0,00%
53
Barbara Więckowska
Struktura populacji gospodarstw domowych ze względu na z
ródło utrzymania w latach
1989, 1997 i 2003
50,00%
45,00%
40,00%
35,00%
30,00%
25,00%
1989
20,00%
1997
2003
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
Pracownicy Rolnicy Pracownicy Emeryci i Pracujący na
Utrzymujący się z
użytkujący renciści własny rachunek
gospodarstwo niezarobkowych z
ródeł
rolne
54
typ gospodarstwa domowego Barbara Więckowska
Miesięczne dochody netto nominalne i zapewniające satysfakcjonujący poziom życia
gospodarstw domowych
6 000 zł
5 000 zł
4 000 zł
3 000 zł
2 000 zł
1 000 zł
0 zł
typ gospodarstwa domowego
Miesięczne dochody netto na gospodarstwo domowe
Miesięczny dochód netto w zł gwarantujący według ocen gospodarstw domowych satysfakcjonujący
55
Barbara Więckowska
poziom życia teraz i w przyszłości
dochód
Rolnicy
renci
ś
ci
z
rolne
Emeryci i
z

róde
ł
Pracownicy
u
ż
ytkuj
ą
cy
Pracownicy
gospodarstwo
Pracuj
ą
cy na
Utrzymuj
ą
cy si
ę
niezarobkowych
w
ł
asny rachunek
Miesięczne dochody netto nominalne i zapewniające satysfakcjonujący poziom życia w
ujęciu rodzinnych i nierodzinnych gospodarstw domowych
6 000 zł
5 000 zł
4 000 zł
3 000 zł
2 000 zł
1 000 zł
0 zł
rodzaj gospodarstwa domowego
Miesięczne dochody netto na gospodarstwo domowe
Miesięczny dochód netto w zł gwarantujący według ocen gospodarstw domowych satysfakcjonujący
poziom życia teraz i w przyszłości
56
Barbara Więckowska
dochód
rodziny
niepe
ł
ne
dzieci
2 dzieci
3 i wi
ę
cej
bez dzieci
1 dzieckiem
ma
łż
e
ń
stwa
ma
łż
e
ń
stwa z
ma
łż
e
ń
stwa z
ma
łż
e
ń
stwa z
Nierodzinne:
Nierodzinne:
wi e l o o s o bo we
jednoosobowe
Wielorodzinne
Jednorodzinne:
Podziały gospodarstw domowych
Kryteri Typ gospodarstwa domowego
um
podział
Wielko Jednoosobowe dwu- i Czteroosobo Pięcio- i więcej
u
ść trzy- we osobowe
gospod osobowe
cel Konsumenckie Konsumencko-usługowo-wytwórcze
arstwa
działan
Więzy Rodzinne Rodzinne Nierodzi Jednoosobowe
ia
+ inne nne
osoby zespoło
Terytor Wiejskie Miejskie
we
ium
występ
y
ródło Pracownicy Roln Emery Przedsi Utrzymujący się z
owania
utrzym icy ci i ębiorcy niezarobkowych
ania renciś z
ródeł innych niż
ci emerytura lub renta
Struktu Jednopokoleniowe Dwupokoleni Trzy i więcej pokoleniowe
ra owe
57
Barbara Więckowska
Cechy dominujące gospodarstw domowych w
Polsce:
najliczniejszą grupę stanowią gospodarstwa domowe jedno i dwu osobowe,
najwięcej w populacji jest gospodarstw domowych rodzinnych,
większość rodzinnych gospodarstw domowych ma na utrzymaniu dzieci do 24
lat,
najczęściej w skład gospodarstwa domowego wchodzą osoby z dwóch grup
wie-kowych: do 29 lat i 30 59 lat,
przeważnie głowy gospodarstw domowych mają wykształcenie średnie,
największą grupę gospodarstw domowych stanowią gospodarstwa pracowni-ków,
występują duże różnice (ok. 200% 250%) między dochodami netto, a dochodami
pożądanymi w gospodarstwach domowych, we wszystkich po-działach
gospodarstw domowych (według liczby członków, z
ródła utrzymania, typów).
58
Barbara Więckowska
GOSPODARCZE
GOSPODARCZE
UWARUNKOWANIA
UWARUNKOWANIA
POLITYKI SPOA
ECZNEJ
POLITYKI SPOA
ECZNEJ
59
Barbara Więckowska
Relacje nadrzędności
Relacje nadrzędności
(podrzędności):
(podrzędności):
POLITYKI SPOA
ECZNEJ wobec
POLITYKI SPOA
ECZNEJ wobec
GOSPODARKI
GOSPODARKI
" polityka społeczna ponad gospodarką
(beyond economics, społeczne cele gospodarowania)
" gospodarka ponad polityką społeczną
(polityka socjalna jako polityka szczegółowa polityki gospodarczej)
" koncepcje rozwoju zrównoważonego
(współzależności między polityką społeczną a polityką gospodarczą,
w tym: kryterium ekologiczne)
60
Barbara Więckowska