plik


ÿþLaboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji 1 Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji OpracowaB : dr in|. SBawomir Jaszczak 1. Wprowadzenie teoretyczne CzBowiek z do[ du| precyzj bardzo czsto potrafi sterowa wieloma urzdzeniami technicznymi lub wykonywa dziaBania, które mo|na nazwa sterowaniem. Efektywno[ poprawia si wraz z gromadzeniem wiedzy do[wiadczalnej na temat zachowania si konkretnego urzdzenia. PrzykBadowo kierowanie pojazdem samochodowym tj. ruchem po okre[lonej trajektorii wymaga nabytych w drodze do[wiadczeD informacji na temat wBa[ciwo[ci dynamicznych pojazdu, takich jak przyspieszenie, czy droga hamowania. Podobnie sternik podpBywajcy Bodzi do nabrze|a musi sobie zdawa spraw z bezwBadno[ci i oporów hydro- i aerodynamicznych kierowanej przez siebie jednostki, gdy| w przeciwnym przypadku mo|e rozbi Bódz lub nabrze|e. Okazuje si wic, |e perfekcyjnemu, w wielu przypadkach,  ukBadowi sterowania , jakim jest czBowiek potrzebne s informacje o procesie. Tym bardziej informacje o dynamice w postaci modelu matematycznego bd potrzebne ukBadowi automatycznego sterowania. Model matematyczny procesu sterowanego (obiektu) powinien reprezentowa dany ukBad fizyczny z punktu widzenia celowego oddziaBywania (sterowania) na zachodzce w tym ukBadzie zmiany za po[rednictwem okre[lonych wielko[ci fizycznych (akcji sterujcych). PrzykBadowo silnik prdu staBego mo|e stanowi obiekt sterowania prdko[ci obrotow, na któr mo|na wpBywa za pomoc napicia. W ten sposób tworzy si zale|no[ midzy przyczyn i skutkiem. Je[li zapiszemy j w jzyku matematyki, otrzymamy model dynamiki. Na jego podstawie automatyk mo|e zaproponowa takie rozwizanie w postaci ukBadu sterujcego (regulator w okre[lonej konfiguracji), które zapewni po|dane zachowanie obiektu. Innymi sBowy dobór algorytmu sterowania powinien odbywa si w sposób analityczny z do[ dobr znajomo[ci dynamiki procesu sterowanego, natomiast dostrajanie algorytmu sterowania w warunkach rzeczywistych mo|e by przeprowadzone metod prób i bBdów, co zwykle ma miejsce. Model matematyczny systemu dynamicznego mo|e by zdefiniowany jako zestaw równaD, które reprezentuj dynamik systemu z dokBadno[ci pozwalajc na odwzorowanie jego rzeczywistego zachowania. W praktyce takie równania s wyprowadzane z wykorzystaniem praw fizycznych rzdzcych wybranym systemem np. praw Newtona dla ukBadów mechanicznych i praw Kirchhoffa dla ukBadów elektrycznych. Proces sporzdzania modelu matematycznego przedstawia w sposób uproszczony schemat blokowy (rys.1.1). Po stworzeniu modelu matematycznego konieczne jest przeprowadzenie drugiego etapu identyfikacji - okre[lenie warto[ci parametrów otrzymanego modelu. Dokonuje si tego najcz[ciej drog eksperymentaln, przy czym pomiary s tym trudniejsze, im bardziej skomplikowany jest opis procesu, im wicej informacji jest wymaganych i im wiksza musi by dokBadno[. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji ZaBo|enia System fizyczny Model Model fizyczny matematyczny Uproszczenia Analiza Symulacja matematyczna komputerowa Rozwizanie wpostaci modelu odpowiedzi Predykcja Poszerzenie struktury systemu Spodziewane zachowanie systemu fizycznego Modyfikacja parametrów systemu Rys.1.1. Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych. Szerzej zagadnienie modelowania dynamiki ukBadów mechanicznych, elektrycznych i pBynowych omówiono w [8]. Obecnie do[ powszechne jest wykorzystywanie modelu systemu zapisanego w pamici komputera. Jest on wygodny do demonstracji zachowania si systemu i mo|e by wykorzystany wielokrotnie w trakcie projektowania ró|nych ukBadów regulacji. W symulacji komputerowej mo|na ponadto wykorzystywa sygnaBy zarejestrowane w systemie rzeczywistym, co wpBywa na popraw jako[ci modelu. Celem wiczenia jest zapoznanie si z podstawowymi technikami modelowania i badania ukBadów dynamicznych cigBych i dyskretnych, w tym równie| z aspektami numerycznymi zagadnienia modelowania. W trakcie wiczeD wykorzystywany bdzie program MatLab v.6.5 lub 7.01 wraz z przybornikami Control System Toolbox oraz Simulink. Efektem koDcowym zaj ma by uzyskanie wiedzy praktycznej, dotyczcej metod analizy wBasno[ci dynamicznych z u|yciem oprogramowania wspomagajcego. Dodatkowe informacje na temat wykorzystania [rodowiska MatLab w teorii regulacji mo|na znalez w [6]. 1.1 Cel i sposób sporzdzania charakterystyk czasowych W przypadku syntezy prostych ukBadów sterowania (np. ukBadów regulacji jednej zmiennej SISO) dla typowych, znanych obiektów czsto nie przeprowadza si etapu opisu matematycznego, [ci[lej mówic korzysta si ze znanego ju| gotowego modelu matematycznego. Model ten zwykle znany jest w postaci transmitancji operatorowej. Wówczas zdejmuje si charakterystyk dynamiczn obiektu lub ukBadu automatyki bdc wynikiem odpowiedzi obiektu na standardowe wymuszenie i na jej podstawie ustala si warto[ wspóBczynników tej transmitancji. Dokonuje si w ten sposób identyfikacji dynamiki. Na szczególn uwag zasBuguj : charakterystyki czasowe - tj. odpowiedz ukBadu (elementu) na impuls Diraca (ch. impulsowe) lub skok jednostkowy sygnaBu wej[ciowego (ch. skokowe) oraz charakterystyki czstotliwo[ciowe. Charakterystyki te mo|na uzyska metod pomiarow rejestrujc przebieg sygnaBu wej[ciowego przy podaniu odpowiedniego wymuszenia np. skoku jednostkowego (napicia, siBy, momentu, nat|enia dopBywu, ci[nienia itp.) zazwyczaj Batwego do zrealizowania. Typowe wymuszenia przedstawia rysunek poni|ej : Impuls Diraca Skok jednostkowy Sinusoida SygnaB typu  rampa u(t) u(t) u(t) u(t) t t t t u(t)=´(t) u(t)=1(t) x(t)=u0sinÉt u(t)=1(t)Å"t Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Powszechn praktyk w projektowaniu liniowych ukBadów regulacji jest posBugiwanie si modelami tzw. podstawowych czBonów dynamicznych. Praktycznie ka|dy liniowy obiekt regulacji mo|na próbowa przybli|y podstawowym czBonem dynamicznym lub poBczeniem kilku. Poni|ej przedstawiono ich wykaz wraz z funkcj przej[cia (transmitancj operatorow) i charakterystyk skokow. Charakterystyki skokowe typowych czBonów dynamicznych ZakBadamy, |e amplituda skoku jednostkowego wynosi u0(t) Element proporcjonalny y(t) Transmitancja : G(s)= k y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) t Element inercyjny I-go rzdu y(t) k Transmitancja : G(s)= sT + 1 y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) T - staBa czasowa inercji T t Element caBkujcy idealny y(t) k Transmitancja : G(s)= s k - wspóBczynnik wzmocnienia prdko- y0(t) y0(t) tg± [ciowego k = = ± "t Å"u0(t) u0(t) "t t Element opózniajcy y(t) 0 Transmitancja : G(s)= k Å" e-sT y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) T0 - czas opóznienia T0 t Element opózniajcy z inercj y(t) 0 k Å"e-sT Transmitancja : G(s)= sT + 1 y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) T0 T T - staBa czasowa inercji t T0 - czas opóznienia Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Element caBkujcy rzeczywisty y(t) k Transmitancja : G(s)= s(sT + 1) k - wspóBczynnik wzmocnienia prdko- y0(t) y0(t) tg± ± [ciowe k = = "t Å"u0(t) u0(t) T "t t T - staBa czasowa inercji Element ró|niczkujcy idealny y(t) Transmitancja : G(s) = k Å" s y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) t Element ró|niczkujcy rzeczywisty y(t) Td s Transmitancja : G(s)= k sT + 1 y0(t) y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) Td - staBa czasu ró|niczkowania Td t T  staBa czasowa inercji T H"Td Element oscylacyjny y(t) k Transmitancja : G(s)= s2 2¾s + + 1 y0(t) É2 Én n y0(t) k - wzmocnienie k = u0(t) t Én- czstotliwo[ naturalna elementu ¾- wzgldne tBumienie elementu Wiadomo[ci uzupeBniajce do podstawowych czBonów dynamicznych mo|na znalez w [1,15,37]. 1.2 Cel i sposób zdejmowania charakterystyk czstotliwo[ciowych W celu okre[lenia wBa[ciwo[ci nieznanego obiektu mo|na równie| zdejmowa charakterystyki czstotliwo[ciowe : amplitudowo-fazow (wykres Nyquist a) oraz logarytmiczne : amplitudow i fazow (wykresy Bode go). Stosuje si tu m. in. metod fali sinusoidalnej (istniej tak|e metody fali trójktnej, prostoktnej, trapezowej i inne). Metoda ta polega na wprowadzaniu do wej[cia obiektu wymuszenia harmonicznego o zmiennej czstotliwo[ci i staBej amplitudzie - rys.1.2. Po ustaleniu si drgaD na wyj[ciu obiektu okre[la si ich amplitud i przesunicie fazowe wzgldem drgaD wej[ciowych. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Rejestrator Awe(É)  amplituda u(t) harmonicznej y(t) OBIEKT wej[ciowej Awy(É)  amplituda u(t) y(t) harmonicznej wyj[ciowej Õ  przesunicie fazowe ±=É·t ±=É·t Õ Rys.1.2 Praktyczne zdejmowanie charakterystyk czstotliwo[ciowych. Zarówno przebieg wielko[ci wej[ciowej jak i wyj[ciowej jest mierzony za pomoc rejestratora. Dziki jednoczesnemu odwzorowywaniu obu wielko[ci mo|liwe jest uchwycenie przesunicia fazowego midzy nimi. Na podstawie uzyskanych wykresów sporzdza si charakterystyki czstotliwo[ciowe. PrzykBad : Charakterystyka amplitudowo-fazowa elementu inercyjnego 1-go rzdu o transmitancji : k G(s)= sT + 1 Rys.1.3. Charakterystyka amplitudowo- Im(jÉ) fazowa elementu inercyjnego 1-go rzdu Awy Re(jÉ) R - promieD wodzcy = Awe Õ É=0 k É=" R É1 É3 > É 2 > É 1& É2 É4 É3 Na wykresie nanosimy punkty odpowiadajce kolejnym czstotliwo[ciom Awy wymuszajcym, okre[lone przez stosunek amplitud = R i kt przesunicia fazowego Õ. Awe Charakterystyk amplitudowo-fazow mo|na zastpi 2-ma charakterystykami : amplitu- dowo-czstotliwo[ciow i fazowo-czstotliwo[ciow, przy czym na osiach wspóBrzdnych nanosi si skal logarytmiczn.1 1 PodziaBka osi É jest logarytmiczna, dekadowa tzn. ka|dej dekadzie É odpowiada odcinek o jednakowej dBugo[ci na osi É. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Rys.1.4. Charakterystyki czstotliwo[ciowe : amplitudowa i fazowa. Charakterystyki czstotliwo[ciowe podstawowych elementów dynamicznych Element proporcjonalny Rys. 1.5. Charakterystyki czstotliwo[ciowe Im(jÉ) É= 0÷" a) amplitudowa - fazowa Re(jÉ) k [dB] 20log k Awy 20 log Awy b) logarytmiczna amplitudowa logÉ Element inercyjny 1-go rzdu Na przykBadzie elementu zostanie przedstawiony sposób analitycznego wykre[lania charakterystyki na podstawie modelu w postaci transmitancji operatorowej G(s) : k G(s)= sT +1 Krok 1 : Podstawiamy s = jÉ (tzw. zespolona pulsacja), gdzie j = -1 . Jako wynik uzyskujemy transmitancj widmow G( jÉ) . K 1- jÉT k(1- jÉT) G( jÉ ) = Å" = 2 1+ jÉT 1- jÉT 1+ É2T Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Krok 2 : Wyodrbniamy Re(É) - cz[ rzeczywist i Im(É) - cz[ urojona G( jÉ ) = Re(É)+ j Im(É) gdzie k Re(É)= 2 1 + É2T - ÉT Im(É)= 2 1 + É2T Krok 3 : Podstawiajc kolejno É= 0 ÷ " mo|emy zbudowa charakterystyk amplitudowo- fazow : Im(jÉ) Re(jÉ) k É=" É=0 Õ R Rys.1.6. Charakterystyka amplitudowo - fazowa elementu inercyjnego 1 - go rzdu. Awy Oznaczmy = R Awe Na podstawie wykresu mo|emy napisa : k R = Re2 + Im2 = 2 1 + É2T Im Õ = arctg = arctg(- ÉT)= -arctgÉT Re Wykorzystujc powy|sze formuBy mo|na wykre[li charakterystyki amplitudowo- czstotliwo[ciow i fazowo-czstotliwo[ciow pokazane wcze[niej. Element caBkujcy idealny 1 Transmitancja G( s ) = gdzie TC - czas caBkowania sTC Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Im(jÉ) Rys. 1.7.Charakterystyki czstotliwo[ciowe a) amplitudowo-fazowa Re(jÉ) É = " É = 0 Awy 20 log [dB] b) logarytmiczna amplitudowa Awy 1 É= Tc logÉ Element ró|niczkujcy idealny Transmitancja G(s)= s Å"Td gdzie Td - czas ró|niczkowania Rys. 1.8.Charakterystyki czstotliwo[ciowe Im(jÉ) a) amplitudowo-fazowa É = " É = 0 Re(jÉ) b) logarytmiczna amplitudowa Awy 20 log [dB] Awy logÉ 1 É = Td Element oscylacyjny K Transmitancja G( s ) = s2 2²s + + 1 2 Éo Éo Éo - czstotliwo[ drgaD wBasnych ²- stopieD (wspóBczynnik) tBumienia k - wzmocnienie statyczne Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Rys.1.9. Charakterystyki czstotliwo[ciowe Im(jÉ) a) amplitudowo-fazowa Re(jÉ) É = " k É = 0 [dB] b) logarytmiczna amplitudowa Awy 20 log Awy logÉ É = Ér Znajc wielko[ Ér oraz É0 okre[li wielko[ wspóBczynnika tBumienia ². Maksimum krzywej wystpuje w pobli|u czstotliwo[ci drgaD wBasnych Éo . Oznaczmy czstotliwo[ wystpowania rezonansu przez Ér , to czstotliwo[ drgaD wBasnych Éo mo|na obliczy ze wzoru : Ér Éo = 1 - 2²2 Amplituda odpowiadajca czstotliwo[ci Ér okre[lona jest wzorem : k A(Ér )= 2² 1 - ²2 Majc, wic maksimum krzywej mo|emy z tego wzoru obliczy wspóBczynnik tBumienia ². Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji 2. Cz[ praktyczna 2.1.Analiza w Control System Toolbox (CST) Systemy liniowe mog by reprezentowane w CST poprzez : " opis w postaci transmitancji operatorowej [1,15,37] " opis w przestrzeni w stanu. W przypadku zapisu operatorowego wspóBczynniki wielomianu licznika i mianownika funkcji przej[cia (transmitancji) s wprowadzane w postaci wektorów wierszowych. Tak wic majc dan ogóln posta funkcji przej[cia n  stopnia : bmsm + bm-1sm-1 + ...b1s + b0 G( s ) = n e" m ansn + an-1sn-1 + ...a1s + a0 w przestrzeni Matlaba reprezentuj j dwa wektory : >> licz = [bm, bm-1,& ,b1, b0];2 >> mian = [an, an-1,& ,a1, a0]; PrzykBad : 5s3 + 2s2 + 7s + 3 G(s) = 3s4 + 7s3 + 2s2 + 5s + 3 >> licz = [5,2,7,3]; >> mian = [3,7,2,5,3]; Obecna wersja CST umo|liwia równie| definiowanie obiektów za pomoc funkcji tf. Funkcja tf umo|liwia przypisanie wektorów licz i mian do obiektu. Wpisanie nazwy obiektu i zatwierdzenie z linii komend spowoduje wy[wietlenie transmitancji. PrzykBad : >> obiekt = tf(licz,mian) >>obiekt Transfer function: 5 s^3 + 2 s^2 + 7 s + 3 ------------------------------- 3 s^4 + 7 s^3 + 2 s^2 + 5 s + 3 Transmitancja operatorowa mo|e zosta zapisana w zmienionej formie w postaci iloczynowej, w której wielomian licznika i mianownika rozkBada si odpowiednio na iloczyn n i m dwumianów. Miejsca zerowe dwumianów stanowi warto[ci charakterystyczne transmitancji i nazywane s odpowiednio dla mianownika biegunami bi, natomiast dla licznika zerami zj. (s ± z0) Å"(s ± z1) Å"KÅ"(s ± zm ) G(s) = k Å" n e" m (s ± b0) Å"(s ± b1)Å"KÅ"(s ± bn ) 2 Zrednik na koDcu polecenia wpisywanego z linii komend powoduje wyBczenie efektu  echa tj. wy[wietlania wyniku dziaBania polecenia. Szczególnie przydatne w trakcie wyliczania du|ych serii danych. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Dodatkowo przy tego typu zapisie w liczniku bdzie wystpowaB wspóBczynnik skalujcy k, który bBdnie nazywany jest w Matlabie wzmocnieniem3. W tym przypadku, chcc przeanalizowa dziaBanie obiektu reprezentowanego przez model w postaci transmitancji, nale|y zadeklarowa warto[ci zer i biegunów oraz wspóBczynnika skalujcego Z = [mz0, mz1,K, mzm ]; B = [mb0, mb1,K, mbm ]; K =k; a nastpnie przeksztaBci do poznanej wcze[niej transmitancji w wersji standardowej PrzykBad : (s + 3)(s + 2)(s + 0.5) G(s) = 5Å" (s + 3)(s + 2)(s + 0.5)(s +1)(s + 0.2) >> Z = [-3,-2,-0.5]; >> B = [-3,-2,-0.5,-1,-0.2]; >> K = 5; [licz,mian] = zp2tf(Z,B,K); Polecenie tf2zp spowoduje z kolei wy[wietlenie warto[ci zer, biegunów i wzmocnienia, je[li wcze[niej zadeklarowano transmitancj w sposób poprzednio prezentowany. CST oferuje wiele przydatnych przy analizie liniowych ukBadów automatycznej regulacji. S to m. in. : 1. Ogólne ctrlpref  Ustawianie wBa[ciwo[ci Control System Toolbox 2. Tworzenie modeli liniowych tf  Tworzenie transmitancji operatorowej. zpk  Tworzenie modelu w postaci transmitancji iloczynowej. 3. PrzeksztaBcenia tf lub tf2zp  Przej[cie z modelu iloczynowego do transmitancji operatorowej zpk lub zp2tf  Przej[cie z transmitancji operatorowej do modelu iloczynowego c2d lub c2dm Zamiana modelu cigBego w dyskretny d2c  Zamiana modelu dyskretnego w cigBy 4. Algebra schematów blokowych parallel  upraszczanie poBczenia równolegBego series  upraszczanie poBczenia szeregowego feedback  upraszczanie poBczenia typu sprz|enie zwrotne 5. Analiza transmitancji operatorowych pole  wyznaczanie biegunów transmitancji zero  wyznaczanie zer transmitancji pzmap  wykre[lanie lub wyznaczanie zer i biegunów transmitancji 6. Analiza czasowa ltiview  narzdzie graficzne do analizy czasowej i czstotliwo[ciowej (LTI Viewer) step - generowanie odpowiedzi skokowej impulse  generowanie odpowiedzi impulsowej lsim  generowanie odpowiedzi na zadany wektor pobudzajcy 3 W teorii regulacji pojcie wzmocnienia wystpuje wtedy, kiedy wszystkie wyrazy wolne wielomianów zostan sprowadzone do jedno[ci. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji gensig  prosty generator pobudzeD dla funkcji lsim 7. Analiza czstotliwo[ciowa ltiview  narzdzie graficzne do analizy czasowej i czstotliwo[ciowej (LTI Viewer) bode  generowanie logarytmicznych charakterystyk moduBu I fazy bodemag  generowanie logarytmicznej charakterystyki moduBu nyquist  generowanie charakterystyki amplitudowo-fazowej margin  wyznaczanie zapasu moduBu i fazy (przydatne w trakcie syntezowania ukBadu regulacji metod czstotliwo[ciow) Wykaz wszystkich dostpnych w ramach CST4 funkcji mo|na uzyska wpisujc : >> help control Analiz wBasno[ci dynamicznych bdziemy gBównie prowadzi w oparciu o polecenia z grup 6 i 7. PrzykBad : >> step(obiekt) lub step(licz,mian) Wprowadzenie polecenia spowoduje wygenerowanie okna z charakterystyk skokow. Step Response 8 6 4 2 0 -2 -4 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Time (sec) Rys.1.10. Charakterystyka skokowa wygenerowana w MatLabie. Funkcja step mo|e by wykorzystana w inny sposób. >> [y,t]=step(obiekt); lub [y,x,t]=step(licz,mian);5 Wykonanie polecenia spowoduje wygenerowanie wektorów y i t. Dodatkowe mo|liwo[ci funkcji mo|na wy[wietli wpisujc : >> help step W podobny sposób dziaBaj pozostaBe funkcje z grup 6 i 7. Zadanie 1  Analiza podstawowych czBonów dynamicznych Dla wymienionych poni|ej obiektów nale|y wyznaczy charakterystyki : A. czasowe : " skokow - (step(licz,mian) lub step(obiekt)) " impulsow - (impulse(licz,mian) lub impulse(obiekt)) B. czstotliwo[ciowe : " amplitudowo - fazow (nyquist(licz,mian) lub nyquist(obiekt)) 4 Na stronie http://www.mathworks.com/access/helpdesk/help/toolbox/control/control.html znajduje si obszerna dokumentacja dotyczca CST. 5 W tym przypadku zmienna x reprezentuje wektor zmiennych stanu. Funkcja step w takim zapisie mo|e dawa bBdne wyniki !!! Amplitude Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji " logarytmiczn amplitudow i fazow - (bode(licz,mian) bode(licz,mian)) Dla obiektów 5 i 6 dodatkowo nale|y wyznaczy bieguny (roots(mian)) i zera (roots(licz))6 oraz okre[li ich poBo|enie na pBaszczyznie Gaussa (pzmap(licz,mian)). k 1. Obiekt inercyjny I  go rzdu: G( s ) = sT + 1 ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 4 3 2 2 1 8 2 k 10 8 6 4 5 5 16 9 2 3 4 3 6 1 5 10 T 10 6 8 6 7 5 10 20 1 2. Obiekt caBkujcy: G( s ) = sTC ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 2 3 4 3 6 1 5 10 Tc 10 6 8 6 7 5 10 20 1 3. Obiekt caBkujcy rzeczywisty: G( s ) = sTC( sT + 1) ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 4 3 2 2 1 8 2 Tc 10 8 6 4 5 5 16 9 2 3 4 3 6 1 5 10 T 10 6 8 6 7 5 10 20 sTr 4. Obiekt ró|niczkujcy rzeczywisty:G( s ) = sT + 1 ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 4 3 2 2 1 8 2 Tr 10 8 6 4 5 5 16 9 2 3 4 3 6 1 5 10 T 10 6 8 6 7 5 10 20 K 5. Obiekt II rzdu: G( s ) = s2 2²s + + 1 2 Éo Éo ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5 4 3 2 2 1 8 2 k 10 8 6 4 5 5 16 9 2 3 4 3 6 1 5 10 É0 10 6 8 6 7 5 10 20 0.1 0.5 ² 1 2 6 Warto[ci zer i biegunów mo|na równie| wyznaczy poleceniem pzmap (licz, mian) lub pzmap(obiekt), w tym przypadku nale|y zwróci warto[ dziaBania funkcji do wektora dwuelementowego, poniewa| standardowo pzmap generuje pBaszczyzn zmiennych zespolonych z oznaczonymi pierwiastkami wielomianów licz i mian Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Analiza wBasno[ci dynamicznych wykorzystaniem m-skryptu Wpisywanie cigów poleceD z linii komend jest uci|liwe, a ponadto w przypadku awaryjnego wyBczenia programu u|ytkownik mo|e straci wynik swojej pracy. Nale|y raczej tworzy tzw. m-skrypty stanowice pliki tekstowe zapisywane z rozszerzeniem *.m. W najprostszym przypadku jest to po prostu cig komend, stanowicych zawarto[ standardowych bibliotek MatLaba i tzw. toolbox ów. Wicej na temat programowania w jzyku m mo|na znalez w [5, 7]. Poni|ej przedstawiono szkielet m-skryptu, umo|liwiajcego przeprowadzenie analizy wBasno[ci dynamicznych nieskomplikowanego obiektu regulacji. przyklad.m %Komentarz do m-pliku powinien zawiera istotne informacje dotyczce przedmiotu tj. obiektu %dynamicznego i zakresu eksperymentu symulacyjnego tj. istotnych szczegóBach metodyki. %Data utworzenia : 30.09.2004 %Ostatnia modyfikacja : 16.09.2005 %Autor(zy) : SBawomir Jaszczak %Komentarz w m-pliku stanowi jednocze[nie pomoc dla innych u|ytkowników. WywoBanie polecenia %help przykBad.m spowoduje wy[wietlenie komentarza do pierwszej pustej linii lub pierwszej %napotkanej linii kodu close all %zamknicie wszystkich okien graficznych clear %czyszczenie pamici roboczej MatLab clc % usunicie wszystkich poleceD wpisywanych i zatwierdzanych z linii komend %deklaracja wspóBczynników transmitancji licz = [5,2,7,3]; mian = [3,7,2,5,3]; printsys(num,den)%wy[wietlenie postaci transmitancji %----------------Analiza czasowa-------------------- %charakterystyka skokowa step(num,den) %charakterystyka impulsowa impulse(num,den) %----------------Analiza czstotliwo[ciowa-------------------- %charakterystyka amplitudowo-fazowa nyquist(num,den) %charakterystyka Bode'go bode(num,den) %----------------Analiza zer i biegunów----------------------- pzmap(num,den)%mapa zer i biegunów transmitancji bieguny,zera]=pzmap(num,den) Powy|szy m-skrypt nale|y zmodyfikowa w celu zapewnienia nastpujcych funkcjonalno[ci : 1. Analiza czasowa i czstotliwo[ciowa oraz poBo|enie zer i biegunów w osobnych oknach graficznych (funkcja figure()), przy pierwsze dwa nale|y dodatkowo podzieli na dwa poziome okienka (funkcja subplot()). 2. Kolejne wykresy maj si pojawia po przyci[niciu dowolnego klawisza, co równie| powinno by zasygnalizowane w Matlak Command Window 3. WspóBczynniki transmitancji powinny by wprowadzane w trybie dialogowym (funkcja input), przy je[li zostanie zatwierdzony brak warto[ci do wspóBczynnika powinna zosta przypisana warto[ domy[lna (skorzysta z warunku if end oraz funkcji isempty) 4. Zbada wBasno[ci obiektu, zmieniajc wybrany parametr w pewnym zakresie (np. instrukcja for end lub sterowanie z u|yciem suwaka w oknie graficznym)  odczyta i umie[ci w tabeli : warto[ci zer i biegunów, pulsacj zaBamania spadek o 3 dB od warto[ci 20logk (obiekt 1), pulsacje przecicia z warto[ci 0 (obiekt 2, 3,4,5) oraz pulsacj rezonansu lub zaBamania (spadek o 3 dB od warto[ci 20logk) (obiekt 5) ; Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji 5. Zarejestrowa przebieg sygnaBu wyj[ciowego z ukBadu pod wpBywem nastpujcego pobudzenia (funkcja lsim, wektor czasu z krokiem 0.1 [s] lub na podstawie funkcji gensig napisa wBasn): 12 t "< 0 : 10 > ñø ôø u( t ) = 0 t "(10 : 20 > [ s ] òø ôø - 12 t "( 20 : 30 > óø Zadania dodatkowe 1. Znalez w literaturze i/lub zródBach internetowych przykBady rzeczywistych obiektów dynamicznych 1-5 (rysunek i/lub zdjcie i/lub schemat, model matematyczny z opisem zmiennych. 2. Wyprowadzi analitycznie formuBy matematyczne, umo|liwiajce wygenerowanie charakterystyk czstotliwo[ciowych, a nastpnie napisa m-funkcj w MatLabie. 2.2.Analiza w Simulinku Bardzo ciekawym i funkcjonalnym rozszerzeniem MatLab a jest przybornik Simulink. Umo|liwia graficzne modelowanie systemów dynamicznych z wykorzystaniem rozbudowanej biblioteki gotowych elementów. U|ytkownik mo|e tworzy wBasne elementy tworzc je z gotowych komponentów lub piszc s-funkcje w jzyku wysokiego poziomu. Ka|dy z elementów posiada wBasny interfejs. PoBczenia midzy blokami tworzy si za pomoc myszy. Simulink daje ponadto mo|liwo[ analizowania ukBadów nieliniowych, czego brak stanowi powa|ny niedostatek CST. Wymiana danych z MatLabem nastpuje na poziomie przestrzeni roboczej, tak wic wszystkie zmienne zadeklarowane w Matlab Command Window staj si widoczne z poziomu Simulinka. Uruchomienie nastpuje poprzez wpisanie i zatwierdzenie : >> simulink lub wci[nicie ikonki Pojawia si wówczas okno Simulink Library Browser, które zawiera kilkana[cie przyborników.W trakcie tego cyklu zaj najcz[ciej wykorzystywane bd :Continuous, Discontinuities, Discrete, Math Operations, Signal Routing, Sinks i Sources. Lista w lewym oknie obejmuje poza Simulinkiem inne przyborniki MatLab a udostpniajce funkcje blokowe. Szerzej podstawowe funkcje Simulinka omówiono w [6]7 Zadanie 2  Modelowanie i analiza rzeczywistego ukBadu dynamicznego Proces tworzenia modelu a nastpnie analizy zostanie przedstawiony na przykBadzie prostego ukBadu dynamicznego. i(t) ZaBo|enia : ukBad liniowy, czasowo-inwariantny R R =100 [Ohm]  opór elektryczny, c = 0.03 [F]  pojemno[ elektryczna U1(t)  napicie wej[ciowe u1(t) C u2(t) U2(t)  napicie wyj[ciowe 7 Na stronie http://www.mathworks.com/access/helpdesk/help/toolbox/simulink/simulink.html znajduje si obszerna dokumentacja dotyczca Simulinka. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Po zbilansowaniu spadków napi z wykorzystaniem prawa Kirchoffa mo|na zapisa : di ñøR Å" + c Å" ti( t )dt = U1( t ) ôø +" o dt òø ôøc Å" ti( t )dt = U2( t ) +" óø o Wykorzystujc nastpnie przeksztaBcenie Laplace a mo|na zapisa ukBad równaD operatorowych : 1 ñøR Å"i( s )Å" s + c Å"i( s )Å" = U1( s ) ôø ôø s òø ôøc Å"i( s )Å" 1 U2( s ) = ôø óø s z której wynika transmitancja operatorowa : U2( s ) 1 G( s ) = = (1.4) U1( s ) R Å" c Å" s + 1 Krok 1 : Transmitancj G(s) zapisujemy w postaci równaD stanu, rozpisujc osobno licznik i mianownik transmitancji. U2( s ) p( s ) 1 G( s ) = = Å" U1( s ) p( s ) R Å" c Å" s + 1 gdzie p(s) stanowi pomocnicz transformat L :U2( s ) = p( s ) M :U1( s ) = p( s )Å" R Å" c Å" s + p( s ) wykorzystujc twierdzenie o ró|niczkowaniu zapisujemy równania w dziedzinie czasu U2( t ) = p( t ) ñø òø & ( t ) = p( t )Å" R Å" c + p( t ) óøU1 Jak wida zmienna p(t) reprezentuje sygnaB wyj[ciowy. & Krok 2 : Na podstawie równania drugiego wyznaczamy p( t ). Przyjcie zaBo|enia, |e & & znamy zmienn p( t )tzn. istnieje potencjalny generator sygnaBu p( t ), stanowi podstaw do utworzenia modelu. 1 & p( t ) = (U1( t ) - p( t )) R Å" c Do rozwizania równania bd potrzebne : elementy sumujce, wzmacniajce (Sum i Gain z przybornika Math Operations) i caBkujce (Integrator z przybornika Continuous). Ka|dy z wymienionych elementów nale|y przecign do okna edycji. Do wej[cia obiektu nale|y doprowadzi sygnaB pobudzajcy (tu : skok jednostkowy o okre[lonej amplitudzie) - Step Input ze zbioru Sources. Krok 3 : Zebrane elementy umo|liwiaj ju| zbudowanie modelu matematycznego obiektu. Analizujc kolejne operacje matematyczne w równaniu, którym poddawane s poszczególne sygnaBy, analogicznie Bczy si elementy z odpowiednio wpisanymi parametrami. Wybrane operacje na elementach: - zmiana parametrów elementu  klikn na elemencie Gain dwukrotnie i wpisa nowe parametry (tu: zapis symboliczny R * c); - rysowanie strzaBek - klikn na wyj[ciu jednego elementu i przecignij strzaBk do wej[cia drugiego (poBczenia mo|na tworzy w formie odcinków); Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji - obrót  zaznaczy element a nastpnie wybra z menu Format->Flip Block(lub Ctrl+i). Efektem dziaBaD jest nastpujcy model: U1(t) pprim(t) U1(t)-p(t) p(t)=U2(t) 1 -K- s Step R*c Integrator Scope Krok 4 : Istotn zalet Simulinka jest mo|liwo[ obserwacji wszystkich zmiennych stanu wystpujcych w modelu dynamicznym. Dla rozpatrywanego przykBadu poza przebiegiem warto[ci wyj[ciowej U1(t) mo|na jednocze[nie rejestrowa przebieg sygnaBu wej[ciowego i pochodnej sygnaBu wyj[ciowego, któr otrzymujemy na wyj[ciu elementu sumujcego. Analizowane sygnaBy nale|y doprowadzi do bloku Mux -> Signal Routing, a jego wyj[cie podBczy do wej[cia elementu Scope z przybornika Sinks. U1(t) U1(t)-p(t) pprim(t) p(t)=U2(t) 1 -K- s Step R*c Integrator Scope Krok 5 : Tak przygotowany model mo|na przeksztaBci w nowy element. W celu zgrupowania nale|y zaznaczy wszystkie elementy w oknie edycyjnym poza elementem Step Input, Scope, Mux i wybra z menu Edit->Create SubSystem. Utworzony element nie posiada standardowego okna dialogowego i ikony (po dwukrotnym klikniciu, zamiast pól do okre[lenia parametrów, poka|e si peBna struktura). Zgrupowany model nale|y zamaskowa Edit->Mask SubSystem. W zakBadce Icon okre[lamy ikonk bloku (w tym przypadku bdzie to tekst  Model Rc ). Do wyboru jest wiele opcji w tym bitmapy. W zakBadce Parameters definiujemy zmienne, które bd widoczne w oknie dialogowym interfejsu. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Odtd nowy element bdzie zachowywaB si tak samo, jak standardowe elementy Simulinka, czyli po dwukrotnym klikniciu bdzie mo|na wprowadzi warto[ci parametrów. Krok 6 : Obejmuje przygotowanie symulacji : Simulation-> Configuration Parameters. Nale|y okre[li: metod rozwizania, czas symulacji Start Time: 0.0, Stop Time : np. 20.0 oraz parametry metody Min Step Size : 0.001, Max Step Size : 1. Symulacj rozpoczynamy z menu Simulation->Start . Czas pocztkowy Czas koDcowy Wybór metody caBkowania numerycznego Minimalny krok caBkowania Tolerancja warto[ci bBdu caBkowania Maksymalny krok caBkowania Zadania dodatkowe 1. Sprawdzi dziaBanie ukBadu przy niezerowych warunkach pocztkowych (Badunek szcztkowy na kondensatorze)  niezerowa warto[ pocztkowa w bloku integratora; Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji 2. Sprawdzi wBasno[ci filtrujce elementu Rc  poda na wej[cie elementu pobudzenie harmoniczne (np. sinusoida (Signal Generator->Sources))  zarejestrowa przebiegi dla pulsacji poni|ej i powy|ej progu zaBamania (porówna z warto[ci wyliczon). 3. Umo|liwi zapis wyników symulacji (wszystkie zmienne stanu, pobudzenie oraz podstawa czasu (Sources->Clock)) do przestrzeni roboczej a nastpnie napisa m- skrypt umo|liwiajcy : " wygenerowanie dwóch wykresów w osobnych oknach graficznych (u2(t)=f(t) wraz z u1(t)=f(t), pprim(t)=f(t) wraz z u1(t)=f(t)); " przeprowadzenie symulacji modelu w Simulinku przy zmieniajcym si parametrze R lub c (wykorzysta funkcj sim() oraz instrukcj for end.)8 Praca domowa Zamodelowa i przeanalizowa wBasno[ci dynamiczne rzeczywistego obiektu regulacji (wybra na podstawie tabeli poni|ej) zgodnie z przykBadami zrealizowanymi w ramach laboratorium. ZespóB 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Silnik DC Silnik DC z Amortyzator Amortyzator SprzgBo Amortyzator Silnik DC UkBad Typ jako obiekt obci|eniem samochodowy samochodowy hydrauliczne samochodowy jako obiekt pneumatyczny obiektu sterowania bez z ogumieniem z ogumieniem sterowania zbiornik- prdko[ci ogumienia (pobudzenie  (pobudzenie  ktem siBownik (bez siBa) siBa) obrotu tBokowy obci|enia) (bez obci|enia) Wymagania koDcowe Rozliczenie wykonania wiczenia nastpuje na podstawie sprawozdania, zawierajcego nastpujce elementy : 1. cele, metodyka badaD, schematy blokowe, m-skrypty itp. 2. wyniki badaD (postaci transmitancji, wykresy itp.) 3. wnioski wynikajce ze szczegóBowej analizy wyników. W sprawozdaniu uj wyniki zadania 1 wraz z zadaniami dodatkowymi i zadania 2 (tylko zadania dodatkowe) oraz pracy domowej. Integraln cz[ stanowi m-skrypty i modele Simulinka, które powinny by przygotowane do ewentualnego uruchomienia i omówienia. Pytania kontrolne 1. Podaj transmitancj, charakterystyki czasowe, charakterystyki czstotliwo[ciowe podstawowych elementów automatyki. 2. Podaj definicj transmitancji operatorowej. 8 Wybrany parametr powinien by wstawiony w postaci symbolicznej w modelu simulinkowym. W podobny sposób mo|na sterowa wszystkimi parametrami bloków np. warto[ skoku jednostkowego, a za pomoc funkcji simset() parametrami samej symulacji. Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji 3. Podaj skBadni polecenia <& > dla obiektu opisanego nastpujc transmitancj operatorow. 4. Napisz m-skrypt umo|liwiajcy przeprowadzenie analizy czasowej i czstotliwo[ciowej modelu cigBego opisanego równaniem ró|niczkowym. 5. Omów metodyk praktycznego sporzdzania charakterystyki amplitudowo-fazowej obiektu dynamicznego. 6. Na czym polega ró|nica midzy elementem statycznym i dynamicznym ? 7. W jakich jednostkach okre[la si przebieg moduBu na charakterystyce amplitudowej ? 8. Wyja[nij pojcie zer i biegunów transmitancji. 9. Porównaj pojcia sterowanie i regulacja dla ukBadów jednej zmiennej. 10. WymieD cechy systemu dynamicznego; 11. WymieD cechy systemu statycznego; 12. Co to jest rzd ukBadu ? 13. Co to jest transmitancja operatorowa ? 14. Jakie warunki musi speBnia równanie ró|niczkowe, aby mo|na byBo na jego podstawie wyznaczy transmitancj operatorow ? 15. Jaki warunek musz speBnia sygnaBy ukBadu automatyki aby ukBad byB liniowy. Poda przykBad sygnaBu liniowego. 16. Napisz twierdzenie o liniowo[ci i opisz je; 17. Napisz twierdzenie o ró|niczkowaniu; 18. Napisz twierdzenie o caBkowaniu; 19. Napisz twierdzenie o warto[ci koDcowej. 20. Dana jest transformata pewnego sygnaBu. Oblicz, do jakiej warto[ci d|y sygnaB rzeczywisty. 21. Zinterpretuj pojcie stacjonarno[ci. 22. Jak zasad powinny speBnia ukBady liniowe ? Podaj j. 23. Omów pojcie transmitancji operatorowej (komentarze); 24. SygnaBy wykorzystywane w analizie wBa[ciwo[ci dynamicznych ? (nazwa, funkcja czasu, transformata). 25. Dana jest transmitancja pewnego obiektu. Wyznacz odpowiedz obiektu na skok jednostkowy, impuls Diraca, pobudzenie czasowo-liniowe. 26. Impuls Diraca: przykBad i jego praktyczna realizacja. 27. Skok jednostkowy: przykBad i jego praktyczna realizacja; 28. Pobudzenie czasowo-liniowe: przykBad i jego praktyczna realizacja; 29. Metodyka praktycznego sporzdzania charakterystyki amplitudowo-fazowej. 30. Na podstawie równania ró|niczkowego (podana bdzie posta) wyprowadz transmitancj operatorow. Ile wynosi rzd tego obiektu. 31. Dane jest równanie ró|niczkowe (podana bdzie posta). Wyznacz transmitancj i stwierdz, czy opisuje rzeczywisty proces. 32. Jak wyznaczy charakterystyk dynamiczn i statyczn ukBadu opisanego równaniem ró|niczkowym (podana bdzie posta) przy pobudzeniu sygnaBem (bdzie podany) ? Laboratorium nr 1 - Modelowanie i analiza wBasno[ci dynamicznych obiektów regulacji Literatura Istotno[ okre[lonej pozycji literaturowej: A - podstawowa, P  pomocnicza, C - rozszerzajca zakres przedmiotu, L - do laboratorium U  uzupeBniajca 1. A Amborski K. Teoria sterowania - podrcznik PWN, Warszawa 1987, programowany 2. P Ackermann J. Regulacja impulsowa PWN, Warszawa 1976 3. U Astrom K., Wittenmark B. Computer controlled systems Prentice Hall London 1984 4. U Auslander D.M., Tham C.H. Real  Time software for control : Program examples in C 5. L Brzózka J., DorobczyDski L. Programowanie w MatLab Mikom, Warszawa 1998 6. L Brzózka. J. wiczenia z automatyki w Matlabie i PWN, Warszawa 1997 Simulinku 7. L Brzózka J., DorobczyDski L. Matlab  [rodowisko obliczeD Mikom, Warszawa 1998 naukowo-technicznych 8. U Canon R.H. jr. Dynamika ukBadów fizycznych WNT Warszawa 1973 9. C Chorowski B., Werszko M. Mechaniczne urzdzenia automatyki Mikom, Warszawa 2005 10. U Dorf R.C., Bishop R.H. Modern control systems 11. C Findeisen W. Struktury sterowania dla zBo|onych Oficyna Wydawnicza Politechniki systemów Warszawskiej, Warszawa 1997, 12. C Fortuna Z., Macukow, Metody numeryczne WNT, Warszawa 1998 Wsowski J. 13. L Frelek B. i inni Laboratorium podstaw automatyki Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, 1984, 14. P Gutowski R. Równania ró|niczkowe zwyczajne WNT, Warszawa 1971 15. A Kaczorek T. Teoria sterowania Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1976, 16. P Kudrewicz J. PrzeksztaBcenie Z i równania PWN, Warszawa 2000 ró|nicowe 17. U Leigh J.R. Applied digital control Prentice Hall, London 1985 18. P Leja F. Funkcje zespolone PWN, Warszawa 1967 19. P Markowski A., Kostro J., AUTOMATYKA w pytaniach i WNT, Warszawa 1985, Lewandowski A. odpowiedziach 20. P Mazurek J., Podstawy automatyki Wydawnictwa Politechniki Vogt H., {ydanowicz W. Warszawskiej, Warszawa 1990, 1992 i nowsze, 21. L Mrozek B., Mrozek Z. Matlab  uniwersalne [rodowisko do PWN, Warszawa 1987 obliczeD naukowo technicznych. 22. P NiederliDski A. Systemy i sterowanie, wstp do WNT, Warszawa 1972 automatyki i cybernetyki technicznej 23. U Ogata K. Modern control engineering 24. P Osiowski J. Zarys rachunku operatorowego WNT, Warszawa 1972 25. A PeBczewski W. Teoria sterowania WNT, Warszawa 1980, 26. C PizoD A. Elektrohydrauliczne analogowe i WNT, Warszawa 1995 cyfrowe ukBady automatyki 27. L Praca zbiorowa wiczenia laboratoryjne z podstaw Oficyna Wydawnicza Politechniki automatyki Warszawskiej, Warszawa 1995, 28. P PuBaczewski J. Podstawy regulacji automatycznej WSiP, Warszawa 1980 29. A PuBaczewski J., Szacka K., Zasady automatyki WNT, Warszawa 1974, Manitius A. 30. P Red. Findeisen W. PORADNIK IN{YNIERA WNT, Warszawa 1973 i nowsze, AUTOMATYKA 31. L Red. MikulczyDski T. Podstawy automatyki Oficyna Wydawnicza Politechniki WrocBawskiej, WrocBaw 1995, 32. P SzopliDski Z. Automatyka stosowana Wydawnictwa Komunikacji i Aczno[ci, Warszawa, 1980, 33. A Takahashi Y., Rabins M. , Sterowanie i systemy dynamiczne WNT, Warszawa 1972 Auslander D.M. 34. A Traczyk W. UkBady cyfrowe. Podstawy teoretyczne WNT, Warszawa 1982, i metody syntezy 35. U Wajs W., Byrski W., Grega W. Mikrokomputerowe systemy sterowania 36. L Zalewski, CegieBa Matlab - obliczenia numeryczne i ich zastosowania 37. P {elazny M. Podstawy automatyki

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PA lab [09] rozdział 9(1)
(Ćw nr 2) PA Lab CHARAKT PRZETW SREDNICH CISNIEN
(Ćw nr 5) PA Lab KOMP SYSTEM MONITORINGU GENIE
PA lab [01] rozdział 1(2)
PA lab [11] rozdział
PA lab [07] rozdział 7
PA lab [09] rozdział 9
PA lab [10] rozdział
PA lab [00] intro
PA lab [01] rozdział 1(1)
PA lab [09] wskazówki praktyczne
PA lab [09] rozdział 9(2)
PA lab [02] rozdział 2
(Ćw nr 3,4) PA Lab UKLADY PRZELACZAJACE WPROWADZENIE
sysop pa
Lab cpp
lab 2

więcej podobnych podstron