4130649806

WPROWADZENIE: PRZEDMIOT I POJĘCIE teorii literatury oraz nauki o literaturze

Gdy ponad półwieku temu Stefania Skwarczyńska rozpoczynała pisanie swego głównego dzieła WSTĘP DO NUAKI O LITERATURZE nie mogła przewidzieć jednej tylko trudności [pozostałe wskazała z wielką przenikliwością]. Nie brała pod uwagę tego, iż po pół wieku zastanawiamy się, czy tego typu rozważania w ogóle mają sens, co jest ich przedmiotem, ewentualnie - czy jeszcze można wskazane kwestie określić w sposób precyzyjny.

Wbrew różnym prorokom wieszczącym koniec klasycznej, tradycyjnej nauki o literaturze sądzę, że tak naprawdę niewiele się w niej zmieniło w ciągu półwiecza, czyli od roku 1954, kiedy ukazał się pierwszy tom studium Stefanii Skwarczyńskiej. W sposób precyzyjniejszy, dokładniejszy tylko rozumiemy pojęcia, jakimi operujemy, lepiej też widzimy tradycję, która nas zrodziła.

Podstawowym przekonaniem, jakie legło u fundamentów niniejszych rozważań, jest bowiem przekonanie, iż nasza nauka ma charakter kumulatywny, obecny stan napięcia nie jest ani niczym nowym, ani nie świadczy o żadnym kryzysie. To normalny proces, w wyniku którego ukształtują się nowe szkoły badawcze. Jedynym, naprawdę nowym zjawiskiem, jest niebywałe poszerzenie pola badań.

Tradycyjny przedmiot naszych zainteresowań, a więc nie tylko k a n o n, ale i arcydzieła, nie mogą być nadal jedynym przedmiotem. Obok nich pojawiły się zjawiska takie, jak tzw. literatura masowa / popularna, która dzieli się na wiele gatunków, m.in. SF & Fantasy (z wszelkimi odmianami i podgatunkami), popularny romans, powieść sensacyjna nowego typu (np. political ficłion, ale i beletryzowany reportaż, czy powieść oparta na faktach), wreszcie zjawiska pograniczne, jak: komiks, gry RPG czy komputerowe, itd.

To powoduje konieczność znacznego poszerzenia „zastawu” narzędzi badawczych -zarazem - wiąże się z koniecznością większego zwrócenia uwagi w badaniach literackich na kwestie i odbioru oraz odbiorcy literatury, i na kwestie kontekstów kulturowych literatury. Można śmiało powiedzieć, iż wyzwaniem, przed jakim stajemy jako badacze literatury, nie jest konieczność nowego odczytania żadnego z pisarzy uznawanych za przynależnych do tzw. kanonu literackiego, ale włączenie w krąg zainteresowań badawczych literatury tzw. popularnej i to nie na zasadzie rara et curiosa, ale jako pełnoprawnego przedmiotu badań. Co więcej: musimy zwrócić baczną uwagę na rynek księgarski, na problemy czytelnictwa - to wszystko, co przynależy do zakresu szeroko rozumianej socjologii literatury.

Celem niniejszego wprowadzenia jest zatem pokazanie czytelnikowi pewnych stałych w naszych badaniach. Lojalnie zostaną ukazane też wszelkie napięcia i trudności, ale nie jako deprecjonujące naszą dziedzinę dociekań naukowych, ale jako takie trudności, które wymagają zmiany i zaproponowania nowych rozwiązań. Właśnie temu - przedstawienia innej, wyrastającej co prawda z tradycyjnych, metody badań literackiego dzieła sztuki, resp. literatury.

Niniejsze rozważania zaczyna WPROWADZENIE, którego celem jest przedstawienie pola badawczego: składa się ono z następujących części:

6