Zarys teorii literatury4

prawideł gramatycznych, systemu słownikowo-seman tycznego oraz z określonych zasad składni. W każdej wypowiedzi da się wyodrębnić to, o czym ta wypowiedź powiadamia (jej przedmiot, na który wskazują znaczenia słów), i to — jak ona powiadamia (porządek znaków i znaczeń), a wiec: zawartość i kśźtałt. Powiada się zwykle, że owa zawartość to — treść przekazu, a jego kształt, czy też układ to — forma. W takim najogólniejszym, a równocześnie najbardziej potocznym sensie tych terminów można mówić o treści i formie każdej wypowiedzi językowej, niezależnie od tego, czy będzie nią jedno słowo, czy wielozdaniowy tekst, czy będzie nią naukowa definicja, książka telefoniczna, mowa obrońcy sądowego, czy dzieło literackie.

Oczywiście, trzeba pamiętać, ż^rozróżnienic obu tych sfer jest tylko zabiegiem analitycznym, w rzeczywistości bowiem treść i forma wszelkiej wypowiedzi stanowią nierozdzielną jednold)4ie można sobie wyobrazić żadnej treści, która wystąpiłaby poza jalćąś formą, ani formy wypowiedzi, która nie sugerowałaby jakiejś treści..Forma jest po prostu sposobem istnienia treści, sposobem jej przekazywania na linii: mówiący ^iSząćy) — odbiorca.

Wzajemne stosunki treści i formy w utworze literackim są znacznie bardziej złożone niż w jakimkolwiek innym rodzaju wypowiedzi. Wynika to z dwóch powodów. Po pierwsze — działanie funkcji estetycznej wprowadza do wypowiedzi szczególnie intensywne uporządkowanie materiału językowego, które ma — zwłaszcza w poezji — samodzielną wartość jako twór „nieprzezroczysty” dla przedmiotu wypowiedzi, sam w sobie ściągający uwagę czytelnika. Po wtóre — utwór literacki nie odtwatza jakiegoś gotowego, ukształtowanego już stanu rzeczy, który użyczałby treści takiego utworu swojego uporządkowania. Przeciwnie, przedstawiane w dziele zjawiska podlegają organizacji dopiero w toku jego narastania; w nim dopiero stają się treścią uformowaną we wszystkich jej elementach. Jeśli np. opowiadamy komuś zdarzenie, którego byliśmy świadkami, to zawartość naszej wypowiedzi jest już w jakimś stopniu uprzednio uładzona przez rzeczywisty przebieg tego zdarzenia. Podobnie dzieje się np. w opisie geograficznym, relacji historyczne t czy sprawozdaniu sportowym. Natomiast w utworze literackim za wat tość powstaje w wyniku celowych posunięć konstrukcyjnych pisarza, jest jego tworem podobnie jak kształt językowy. Widzimy więc, zeffi tm. dzieła literackiego odznacza się dwoistością: jest zarówno osiągnięty przez pisarza kształtem materiału językowego/(relacja: forma — tw< -