13683

2

Teza Hobsona nie wytrzymuje jednak krytyki faktograficznej: istnieje wiele przypadków polityki imperialnej, której nie można wyjaśnić wyłącznie przesłankami ekonomicznymi. Ekspansja Rosji w kierunku Dalekiego i Bliskiego Wschodu posiadał była wręcz obciążeniem budżetu państwa. Kapitał brytyjski rzadko kierował się do brytyjskich kolonii (z wyjątkiem Afryki Południowej), częściej natomiast do Am. Południowej i USA.

Oprócz istniejących od trzystu lat starych imperiów (hiszpańskie, portugalskie, holenderskie, francuskie i brytyjskie), które umacniały swoją pozycję i wpływy, powstały w końcu XIX i w pocz. XX w. nowe. Cechą charakterystyczną imperializmu XIX-wiecznego i XX-wiecznego był jego związek z kolonializmem: imperia brytyjskie, niemieckie, francuskie - powstawały dzięki podporządkowaniu gospodarczemu, politycznemu lub poprzez system protektoratu krajów pozaeuropejskich. Kolonie stanowiły ważny element funkcjonowania nowożytnej gospodarki i polityki. Były one:

Dostawcą surowców - dla Wielkiej Brytanii (po wojnie secesyjnej bawełny (Indie, Egipt); później, gdy zaczęto wprowadzać silniki spalinowe nastąpił wyścig do pól naftowych; wprowadzenie opon gumowych rozpoczęło eksploatację kauczuku w dżungli brazylijskiej, a następnie na plantacjach zakładanych na Półwyspie Malajskim, w Indiach, na Cejlonie, na jawie, Sumatrze i na Borneo.

Rynkiem zbytu - wraz z wprowadzeniem protekcjonizmu zabiegano o zwiększenie zbytu w koloniach; towary wywożone były często wybrakowane, przestarzałe i trudniej było je sprzedać na rynku rodzimym.

Miejsrpm lokaty kapitału: Zgodnie z kalkulacjami Paul’a Leroy - Beaułieu i tezami Hobsona kapitał zainwestowany w koloniach przynosić miał większe zyski. Nie zawsze jednak kapitał pochodzący z mocarstw lokowany był w ich koloniach. Decydowały o tym inne względy, np. interes korporacji i banków, a nie polityka imperiów. Często lokatom kapitału towarzyszyły gwarancje rządowe lub udzielanie licencji na prowadzenie określonej działalności. W 1902 r. Towarzystwo Ottomańskie podpisało umowę z rządem tureckim otrzymując na 99 lat koncesję na budowę linii kolejowej łączącej Konya - Bagdad - Al-Basra nad Zatoką Perską oraz koncesje na żeglugę po Eufracie i Tygrysie, uzyskując jednocześnie gwarancję kilomelryczną