17946

egzystencj onalne, podobnie jak wcześniej zaistniałe umiejętności polowania, konstruowania schronień, uprawy roli, hodowli zwierząt czy też posługiwania się językiem. W odróżnieniu jednak od tych ostatnich powstanie społeczeństwa i państwa wymagało od człowieka okiełznania własnej natury poprzez wyrzeczenie się chęci stałego wzajemnego krzywdzenia się. Początek bytu społecznego ludzkości związany był zatem z zawarciem niepisanego porozumienia (nomos), na mocy którego powstało państwo -zinstytucjonalizowany strażnik umowy, władny karać osoby łamiących jej warunki. Stało się to możliwe, gdyż poza rozbijającym więzi społeczne egoistycznym popędem do krzywdzenia innych w skład natury człowieka wchodziły także poczucie wstydu (Aidos) i prawa (Dike). To dzięki tym dwom naturalnym inklinacjom ludzie wytworzyli ład społeczno-państwowy, nie wystarczyły one jednak do nadania nowemu porządkowi względnie trwałego statusu. Konieczne stało się wykształcenie cnót obywatelskich, na które składały się sprawiedliwość, rozsądek i