3095

Stambułu Mimo tak ciężkich warunków, przywódcy tureccy- licząc się z koniecznością utraty terytoriów zamieszkałych prze ludność arabską - mieli nadzieją na utrzymanie pełnej suwerenności w Anatolii i w północno- irackim okręgu Mosulu. Tymczasem sprawa tego ostatniego stała się kością niezgody z aliantami. Wkrótce Brytyjczycy zajęli ten strategiczny punkt, mając dalekosiężne plany utworzenia brytyjskiego protektoratu nad autonomicznym Kurdystanem- co wyraźnie zaniepokoiło Stambuł

W grudniu 1918 roku wojska francuskie wkroczyły do Cylicji, zajmując Mersin, Tars, Adonę, Francuzi nie zamierzali się stąd wycofać, z czasem okupując Moros, Ayntab i Ufrę.

W marcu 1919 roku Włosi zajęli Antylę i kilka innych portów na wybrzeżu Anatolii, Anglicy zaś wylądowali w Samusunie nad Morzem Czarnym. O ile społeczeństwo tureckie z pewnym stoicyzmem traktowało lądowanie sił mocarstw, o tyle do przegrzania nastrojów przyczyniło się rozgrywanie przez rządy Ententy kwestii ormiańskiej i greckiej. Jeszcze większe wzburzenie ludności tureckiej wywołało poparcie udzielone przez Ententę aspiracjom terytorialnym Armenii i Grecji. Z inicjatywy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych dawna „ rosyjska” Armenia powiększyć się miała o znaczny obszar wschodniej Anatolii i pas wybrzeża czarnomorskiego z portem w Trepezunie. Jeszcze groźniejsze dla Turcji były plany stworzenia „ Wielkiej Grecji”, obejmującej wschodnią Traćję, zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej, a nawet czarnomorskie wybrzeże Pontu. Na początku maja 1919 roku państwa Ententy upoważniły Grecję do zajęcia zachodniej Anatolii, wraz z Izmirem . Greckie lądowanie w Izmirze , rozpoczęte 15 maja 1919 roku, miało wkrótce stać się punktem zwrotnym w tureckiej historii.

Tymczasem w Stambule, kolejne rządy okazywały się bezsilne wobec projektów Ententy. Rosnące niezadowolenie z polityki rządu, postrzeganego coraz powszechniej jako marionetka w rękach mocarstw oraz rosnący w Anatolii ruch oporu- doprowadziły w 1919 roku do ustąpienia rządu Dameda Ferida i powołania nowego parlamentu.

28 stycznia 1920 roku zgromadzeni w Stambule posłowie, przyjęli rezolucję wzywającą państwa Ententy do przywrócenia ormiańskiej suwerenności i poszanowania prawa narodów do samostanowienia - deklaracja Paktu Narodowego.

W odpowiedzi już na początku marca Anglicy wymusili dymisję Alego Rizy. 16 marca 1920 roku alianci ogłosili w Stambule stan wyjątkowy, obsadzając wojskiem główne punkty miasta i aresztując działaczy narodowych. Przystąpiono do regularnej okupacji Stambułu.

Na znak protestu ostatni otomański parlament bezterminowo odwołał swoje obrady na sesji 18 marca 1920 roku. Dwa tygodnie później ustąpił rząd Saliha Hulusiego, na czele nowego rządu stanął ponownie Damad Ferid.

Tymczasem alianci doszli do porozumienia w kwestii podziału łupów zagarniętych na obszarze otomańskiego imperium.. 11 maja 1920 roku warunki pokoju przedstawiono przybyłej na rokowania delegacji tureckiej. Były one tak szokujące, że stambulscy wysłannicy nie widzieli innego wyjścia, jak odrzucić je w całości. Dopiero druga delegacja podpisała je w Sevres pod Paryżem 10 sierpnia 1920 roku.

Traktat przewidywał oderwanie od imperium -prowincji arabskich, które otrzymać miały niepodległość lub znaleźć się pod mandatami Wielkiej Brytanii i Francji. Grecja uzyskiwała wyspy-Imboras i Tenedos oraz obszar wschodniej Tracji wraz z dawną otomańską stolicą Edirene, aż po położoną ok. 50 km od Stambułu - Czataldźę. O przyszłości Izmiru, zadecydować miał za 5 lat plebiscyt. Północno - wschodnia Anatolia przypaść miała niepodległej Armenii, w południowo- wschodniej przewidywano powstanie autonomicznego Kurdystanu, o którego ewentualnej niepodległości zadecydować miał w ciągu roku plebiscyt. Traktat przewidywał, że niepodległe państwo kurdyjskie będzie też mogło objąć zajęty przez Anglików rejon Mosulu. Sam Stambuł, pozostający wprawdzie siedzibą sułtana - znaleźć się miał wraz z cieśninami pod kontrolą międzynarodową. Przewidywano stworzenie stref wpływów- francuskiej w Cylicji oraz włoskiej w południowo- zachodniej Anatolii. Jedynym