102730

Struktura przestrzenna populacji

Rozmieszczenie osobników danej populacji w obrębie zajmowanego przez nią siedliska jest charakterystyczne dla gatunku. Struktura przestrzenna zależy od wielu czynników: wielkości osobników, ich aktywności życiowej, wymagań życiowych i tolerancji, a także od warunków, jakie stwarza osobnikom środowisko. Są to więc czynniki biotopowc, wewnątrzpopulacyjne i bioccnotyczne.

Rozmieszczenie równomierne, tzw. rozkład równomierny, jest w przyrodzie rzadkością (rys. 2 A). Jego przykłady to: rn/mies/czenię drzew w sadzie lub w zasadzonym przez człowieka młodniku leśnym, czy rozmieszczenie bydła w oborze. W przyrodzie taki rozkład spotyka się w populacjach m.in. jaskra rozłogowego (.Ranunculus repens), turzycy piaskowej (Carex arenaria) oraz tych gatunków zwierząt, które charakteryzuje terytorializm, np. pingwinów (Spheniscus), mew (Larus). Każdy z osobników użytkuje określoną powierzchnię i broni jej przed przedstawicielami własnego gatunku. Terytorializmem odznacza się wicie gatunków ptaków, szczególnie drapieżnych, a także śpiewających (np. zięba Fringilla coelebs). Terytorializm występuje też u ryb (np. ciernik G aster os teus aculeatus, ryby raf koralowych), krabów morskich i ssaków (suseł Citellus. kot Felis, chomik Cricetus). Ale i w tych wypadkach rozkład jest tylko zbliżony do równomiernego. Osobniki silniejsze, bardziej agresywne, wywalczają sobie terytoria znacznie większe od innych.

Rozkład skupiskowy jest najczęstszy i charakteryzuje się tendencją do tworzenia stad w przypadku zwierząt lub kęp w przypadku roślin (rys. 2 B). Przyczyny takiego rozmieszczenia mogą być^wiązanc z typem rozrodu, jak to jest u pąkli (Balanus). U tego gatunku występuje zapłodnienie krzyżowe. Jest to możliwe, gdy osobniki żyją J>U^s*^^s_iebie. Dlatego larwa napotykająca przytwierdzoną pąklę próbuje osiedlić się

i przeobrazić jak najbliżej niej. Tendencje do tw-orzenia skupisk obserwujemy też wśród gatunków zwierząt osiadłych, u których nie występuje zapłodnienie krzyżo-we, np. u racicznicy (Dreissena polymorpha). której larwy osadzają się i przeżywają w największym stopniu na koloniach dorosłych osobników, podobnie jak w przypadku ostryg (Ostrea).

Rośliny wytwarzające ciężkie nasiong (barochory), np. óqb__(Qucrcus)_t buk (Fagus), leszczyna (CoryTus), rozsiewają się wokół osobników macierzystych i tworzą skupiska. Anemochory — rośliny rozsiewane przez wiatr, np. mniszek (Tarasacum officinalis) — dzięki urządzeniom lotnym rozsiewają się grupowo.

Ważną rolę w powstawaniu skupień osobników odgrywa typ i zróżnicowanie środowiskaT np^ zagłębienia"terenu, oraz nierównomierne rozmieszczenie czy zgromadzenie pokarmu w określonym miejscu. Skupiskowe występowanie zwierząt sawanny ułatwia im bytowanie"w tym środowisku (pomyśl dlaczego?). Duże skupiska zwierząt bywają też często przypadkowe.

Rozmieszczenie losowe, przypadkowe, jest typowe dla niektórych gatunków, ale w naturalnych warunkach występuje rzadko (rys. 2C). Zwykły przypadek może sprawić, że w jednym miejscu żyje dużo organizmów, a w innym mniej. Za przykład niech posłuży rozmieszczenie krocionogów w ściółce leśnej. Badając liczebność tych zwierząt stwierdzimy właśnie taki sposób ich rozmieszczenia. Przeglądając kwadraty ściółki o powierzchni 1 m² zauważymy, że w niektórych w ogóle nie ma zwierząt, w innych jest ich kilka, a w jeszcze innych — kilkanaście. Średnia arytmetyczna osobników na 1 m² nic daje tu pojęcia o sposobie rozmieszczenia.

Dla każdego gatunku skutki sąsiedztwa osobników w populacji mogą być pozytywne lub negatywne (tab. 1). Jedne i drugie zależą od wzajemnego oddalenia, sposobu i siły oddziaływania sąsiadów.

Struktura przestrzenna populacji jest jednym z czynników określających stan fizjologiczny organizmów i wpływa na stosunki ilościowe w populacjach.