114951

Okazuje się bowiem, że już tu napotykamy na podstawowe trudności wynikające z prób jednoznacznego wskazania zasięgu terytorialnego Europy.

Pytanie - gdzie leży Europa? - jest pozornie proste. Geograficzne granice zachodnie, północne i południowe są naturalne (bez wdawania się w szczegóły, chodzi o Atlantyk i Morze Śródziemne), stosunkowo łatwe do identyfikacji. Natomiast wschodnie granice mają charakter umowny, ale nie ma powszechnej zgody, co do ich przebiegu. Ponadto granice geograficzne nie pokrywają się z cywilizacyjnymi, a te z kolei z granicami politycznymi.

Dodatkową trudność stwarza dynamiczny charakter granic, które nie są trwałe i mogą przesuwać się nawet o tysiące kilometrów. Na przykład w starożytności i średniowieczu wschodnie granice Europy sięgały Donu, natomiast w okresie nowożytnym, przesunęły się na wschód, aż po Ural^{1 2}.

Jeszcze bardziej niejednoznaczne są granice polityczne Europy, które sięgają dużo dalej niż granice geograficzne. Oto na przykład, niektóre kraje Zakaukazia są obecne w OB WE. czy też Rosja, sięgająca po Pacyfik, przynależy do Rady Europy. Innym przykładem może być Cypr lub Gujana Francuska, geograficznie położone na innych kontynentach, a jednocześnie stanowiące terytorium Unii Europejskiej. Podobnie jest z różnego rodzaju europejskimi stowarzyszeniami, federacjami i innymi formami organizacyjnymi, które włączają do siebie kraje, leżące poza geograficznymi granicami kontynentu.

Ważna jest także perspektywa, z której badacz patrzy na kontynent. Inaczej postrzegać będą Europę i jej regiony badacze angielscy, a inaczej rosyjscy. Dlatego też trudno o jednolity i powszechnie akceptowany podział regionalny i zasięg terytorialny Europy.

Efektem odmiennych podejść do podziałów terytorialnych Europy są liczne regiony, często przenikające się. rzadko zaś. o wspólnych jednorodnych granicach. Prócz Europy Wschodniej i Zachodniej, wyróżniamy Europę Północną i Południową, Środkową, Środkowo-Wschodnią, katolicką, prawosławną, bałkańską, skandynawską, bałtycką, śródziemnomorską, karpacką, alpejską itd.

Regiony Europy mają też zróżnicowaną ostrość granic. Na przykład lokalizacja Skandynawii jest na ogół jednoznaczna i nie nastręcza trudności. Natomiast granica pomiędzy tak zwanym Wschodem i Zachodem nie ma charakteru liniowego, lecz stanowi swoistą strefę. Podobnie jest w przypadku wschodnich rubieży Europy, które - jak zauważa Norman Davies‘

1

   Według różnych źródeł, przesunięcie granicy Europy na Ural jesi dziełem szwedzkiego oficera Strahlenberga służącego w armii rosyjskiej, lub historyka Rosji - Wasilija Tatiszczcwa (Halccki 1994: Wallncr 2006).

2

   Autor przedstawił historię podziałów Europy według kryteriów: politycznych, ekonomicznych, religijnych i kulturowych w swoim dziele Eurofw (Davies 1999).