122840

Potoczna i naukowa kategoryzacja świata.

Potoczna jest dana człowiekowi, człowiek ją nabywa inaczej, niż poprzez doświadczenie szkolnej ławki. Jest tak, ze o pewnych przedstawicielach kategorii nie ma wątpliwości.

Można wskazana wyniki badań, ze gdy ludziom kazano odpowiadać na pytanie, czy coś jest czymś, to przy pewnych kandydatach decydowali szybko, przy innych musieli się zastanowić. Gdy jest dłuższy czas reakcji - jest element wahania.

Kategorie „normalne" od naukowych różnią się zakresem. Nasze potoczne myślenie dopuszcza myślenie w kategoriach rozmytych, nieostrych - takie kategorie, przy których o przynalenościach powiedzielibyśmy - i tak i nie, trochę tak, trochę nie. Jesteśmy tresowani - jak mamy kategoryzować, to w sposób rozłączny i wyczerpujący, nic nie może być w dwóch workach jednocześnie. Bodajże w latach 70-tych pojawiła się teoria zbiorów rozmytych.

Nie myślimy o kategoriach tak, że mamy sobie odtworzyć warunki wystarczające i konieczne. Ale decydujemy o przynależności do kategorii na podstawie podobieństwa, zazwyczaj intuicyjnie. Oceniamy podobieństwo kandydata nie do dowolnego elementu zbioru.

Mamy kategorię „games" - gry i zabawy. Jeżeli się zastanowić, jaki jest zakres pojecie gamę i co to są games, to się okaże, że w zbiorze games nie da się wyznaczyć ani jednej cechy, która byłaby wspólna wszystkim games. Poszczególne games, które nie mają jednej cechy, to grupami wspólne cechy mają. Są takie, do których potrzebne są karty, wśród nich są takie, które są nastawione rywalizację i takie, które nie są na to nastawione.

Grupa przedstawicieli - prototyp.

Jaki element kategorii ma szanse stać się prototypem? Będziemy porównywać kaczkę z wróblem, nie na odwrót, bo w naszej kulturze wróbel jest prototypem ptaka.

Niesymetryczność w uogólnianiu - czy kaczka zarazi wróbla chorobą? Czy wróbel kaczkę? Badania -nie, bo wróbel jest ptaki a kaczka... no właśnie.

prototypy

Dla każdej kategorii istnieją tak zwane idealne modele kognitywne. Są uproszczone, pewnych rzeczy nie berze się pod uwagę. U ich źródeł mogą być - modele kłączowe i metonimiczne. Model kłączowy - matka prototypowo idealna, wynika z naszej przestarzałej wiedzy o świecie. Ilustruje się to dwoma modelami kognitywnymi leksemu „matka". W angielskim pojecie matka wydaje się, na podstawie obserwacji, dużo szersze, niż polskie. Różne „matki:, które nie mają ze sobą nic wspólnego.

Model metonimiczny - część stanowi o tym, jak się definiuje całość.

Generatory - chodzi o to, że jeśli mamy myśleć o liczbach, to ich prototypami są liczby stosunkowo małe. Jak ludzie mają coś szacować w rozumie - po prostu sobie mentalnie odcinają odpowiednie ciągi zer pod modele liczby okrągłej, przybliżenia.

Znane przykłady - na zasadzie skojarzeń.