45926

Platona); pojęcia te to wytwory mowy, nie mające odpowiedników w rzeczywistości. Stanowisko to później nazwano nominalizmem.

2.    Dynamizm

•    ciała, z których składa się świat, zawierają dwa pierwiastki:

-- bierny (odpowiada arystotelesowskiej materii) - pojmują ją tak jak Arystoteles

-- czynny (odpowiada arystotelesowskiej formie) - pojmują ją materialnie (proces materializacji arystotelesowskiej formy); nie jest różna od materii, oba pierwiastki mają tę samą naturę; jest bardziej subtelna od zwykłej materii, jak ogień i ciepłe powietrze, tchnienie (stąd nazwa: „pneuma" - "tchnienie"); przenika vierną materię i stanowi o „własności" rzeczy martwych, „naturze" roślin, „duszy" zwierząt i „rozumie" człowieka, kształtuje je; nie ma więc różnych rodzajów ciał (zwierzęce, ludzkie, roślinne, itp.), a jedynie różny stopień natężenia tej samej pneumy; czynna pneuma jest we wszystkich ciałach, toteż wszystkie ciała są czynne, nie ma ciał bezwładnych; materia ma w sobie źródło ruchu i życia -dynamistyczna koncepcja świata;

•    ruch „toniczny" - wprowadzony, by wykazać, że wszędzie działają siły; wynika z napięcia (gr. tonos) materii, wewnętrzny ruch rzeczy, właściwy pneumie; stan pneumy zależy od jego intensywności - gdzie jest najmniejsza, tam ciała są martwe, największy zaś jest w istotach rozumnych.

•    Porzucili platońsko-arystotelesowkie rozróżnienia budowy świata, cofnęli się do jońskiego hilozoizmu, ponownie jednocząc materię z ruchem, ciało z duszą, itp.

3.    Racjonalizm

•    wszystko jest w ruchu, a nie ma ruchu bez przyczyny; przyczyna, by działać, musi być cielesna i czynna, wiec musi być pneumą. A ponieważ pneuma wszędzie jest taka sama, więc przyczyny są jednej i tej samej natury, a koleje świata stanowią jednolity proces.

•    Pneuma jest przyczyną działającą celowo; stoicy zmaterializowali platońsko-arystotelesowski finalizm, pojmowali go nie jako działanie sil nadprzyrodzonych, ale jako naturalną własność materii; racjonalność cechuje pneumę tak samo, jak materialność, nazywać ją więc można też „logos", rozumem. Rozum przenika świat i rządzi nim.

4.    Panteizm

•    świat jest jakby wielkim, organicznym ciałem, tworzy integralną całość; jest żywy, rozumny, celowy, jednolity (organistyczna koncepcja przyrody, przeciwieństwo atomizmu); jest nieograniczony, wieczny, nieskończony, nic poza nim nie może istnieć;

•    świat jest boskiej natury - boska jest pneuma jako źródło życia i jedności świata; pneuma przenika każdą rzecz, każda rzecz jest zatem boska; bóstwo istnieje, ale nie poza światem, lecz w nim, jest z nim tożsame.